Azerbaycan Devlet Tercüme Merkezi Azerbaycan Hanlığı İrevan’da yaşamış olan Ünlü Fransız Gezgini Jean-Baptiste Chardin’nin Fransa Milli Kütüphanesin’de korunan,   Azerbaycanlıların günlük hayatını, gelenek-göreneklerini  anlatan “Seyahetname” eserinden faydalanarak “Ünlü Fransız Gezgini İrevan Hakkında” başlıklı bir makale hazırladı. Türk, Rus, İngiliz, Alman, Arap, Fransız ve İspanyolcaya çevrilmiş yazı ilgili basın kurumlarına ve internet sitelerine gönderilecektir.

1643’te Paris’te doğdu;

Safevi Sultanı II Şah Abbas’ın 1666’da imzaladığı “Safevi Yönetimi Tüccarı” olarak tayin edildi;

1985 yılında İngiltere’ye taşınarak hayatının son günlerini (1713)orada geçirdi.

Chardin’nin  Paris Milli Kütüphanesi’de korunan “Seyahetname” eserinin “Paris’ten Isfahan’a Yolculuk” başlıklı 2.bölmesi Azerbaycan’la ilgili çok sayıda notlar bulunmaktadır.

Gezginin Azerbaycan’ın Eski Şehri İrevan’la İlgili Yazdıklarını Sizlerin Bilgisine Sunmaktayız.

Paris’ten İsfahan’a Yolculuk

“Birçok şehir ve kasabalardan geçerek gün batımına İrevan’a vardık.

Tiflis’den İrevan’a 48 Lyö’dür[1]. İrevan büyük, fakat hantal ve kirli bir şehirdir. Şehrin büyük bir kısmı bağlar ve yüzümlüklerdir. Yapıları güzel değildir. Şehir dağlarla çevrilidir. Kuzey batı yönünde Zengi[2], güney batı yönünde Kırkbulak[3] nehirleri akmakta. Kırkbulak Nehri adını pınarlarının sayısına göre almıştır.

İrevan kalesi küçük bir şehirden daha büyük. Kale yuvarlak biçimdedir, bu yuvarlak dört bin adımlık bir alana sahiptir ve tahminen sekiz yüz  haneden oluşmaktadır. Orada temizkanlı Safeviler yaşamakta. Kaleyi iki bin asker korumakta, İrevan hükümdarının oturduğu saray bu kale içindedir. Kalenin kuzeyindeki tepede bin adımlık uzaklıkta kiçik bir kale daha vardır. İki yüz kişilik bu alan kalın duvarlarla çevrilmiş ve toplarla korunmakta.   Burası “Keçikale” olarak adlandırılmakta.

Şehir kaleden top mermisi atışı uzaklıktadır. Burada eski bir kule de var. Onun ne zaman inşa edildiği konusunda bilgi alamadım. Dış cephe yüzeyinde Ermeniler kendileri bile hiçbir zaman okuyamadığı Ermeniceyi anımsatan yazılar bulunmakta.

Karşıda bir pazar, çok yakınlığında tuğladan yıkık çok eski bir cami var. Yapı onu inşa ettiren kişinin anısına Div Sultan Camii olarak adlandırılmış. Oradan üç yüz adım uzaklıkta bir meydan vardır. Şehirde ve kalede çok sayıda hamam ve han var.

Bu beylerbeyi(İrevan hükümdarı) hem de bu bölgenin serdarıdır. Serdarın adı Safikulu Han’dır.

İrevan Hanlığı malikaynakları en zengin olan bir eyalettir. Yılda otuz iki tümen(500 bin ekü[4])değerinde kar elde ediyor. Yasa dışı yollar bu karı yılda ikiyüz bin tümene kadar çıkartıyor”.

Fransızcadan çeviri yapan: Vagif  Aslan