Gənc, istedadlı Azərbaycan şairi Leyla Əliyevanın “Svit tane, yak son” (“Dünya yuxutək əriyir”) kitabı Kiyevdə nəşr olunub.

  Zəngin ənənəli “Yaroslavov Val” nəşriyyatında işıq üzü görmüş kitabın ukrain dilinə tərcüməçisi – tanınmış Ukrayna şairi, mütərcimi, filoloq-alim Lesya Mudrak, redaktoru –Taras Şevçenko Milli Mükafatı laureatı, yazıçı Qriqori Quseynovdur.

  Kitabın dizayn tərtibində Leyla Əliyevanın müəllif rəsmlərindən istifadə olunub.

Ön söz

“Ağrını bədii sözə çevirmək istedadı...”

   Əziz oxucu! Əlində tutduğun bu kitab Azərbaycanın gənc, istedadlı şairi, imzası təkcə Qafqaz oxucu auditoriyasına yox, Avropa poeziya xiridarlarına da yaxşı tanış olan Leyla Əliyevanın ukrain dilinə tərcümə olunmuş “Свiт тане, як сон” (“Dünya yuxutək əriyir”) kitabıdır.

   Şairin xaricdə işıq üzü görən ilk kitabı – 2016-cı ildə Minskdə (Belarus dilində)  nəşr olunmuş “Ліст” şeirlər toplusudur. Eyniadlı kitabın 2018-ci ildə ingilis dilində Londonda (“The World Dissolves like a Dream”) təqdimatı keçirilmişdir.  

   Heç şübhəsiz ki, Ukrayna oxucusu tarixi diskursu dərin köklərə söykənən bu şərq ölkəsinin qədim və məşhur poetik ənənələri ilə yaxından tanışdır. Azərbaycanın kişi poeziyası ilə yanaşı, bərabər şərtlərlə inkişaf etmiş qadın poeziyası ənənələri hər zaman xüsusi maraq doğurmuşdur. Gözəl qəzəllər müəllifi olan klassik Azərbaycan şairi Məhsəti Gəncəvi böyük Ömər Xəyyamın müasiri olub. Azərbaycanda qədim dövrlərdən bəri “aşıq sənəti” deyilən ədəbi cərəyan mövcud olub ki, burada qadın şairlər hər zaman kişi şairlərlə yaradıcı rəqabət aparıblar. Burada söhbət sevgi lirikasından gedir. Belə ki, “aşıq” sözü ukrain dilinə “aşiq”, “vurğun” kimi tərcümə edilir. Azərbaycanın ən məşhur aşıq-şairlərindən Ağabəyim ağa Ağabacı, Heyran xanım, Fatimə xanım Kəminənin və digərlərinin adını çəkmək olar. Azərbaycanın şərq ənənələrinin zərif örtüyünə bürünən qadın poeziyası irsinin unikal səmimiyyətini və paklığını heç də təsadüf saymaq olmaz. Əlbəttə, zaman ötdükcə poetik üslublar dəyişir, amma qədim dövrlərin əbədiyaşar bədii yaradıcılıq xüsusiyyətləri müasir ədəbi prosesdə də öz özəlliyini qoruyub saxlayır.

   Leyla Əliyevanın “Свiт тане, як сон” kitabını dilimizə çevirərkən, bacardığım qədər müəllifin obrazına girməyə, daxilən onun yaradıcı monotamaşasının bir növ “ifaçısı” olmağa çalışdım. Səmimi deyim ki, iş heç də asan başa gəlmədi, tərcümə prosesi bir neçə ay çəkdi. Təəssüflə deməliyəm ki, heca poeziyası ənənələri XVIII əsrə dayaqlansa da, bu gün demək olar ki, itirilib. Sillabotonikanın (yunanca “Syllabe” – tərkib, tonos – vurğu deməkdir) əsas prinsipləri misrada vurğulu və vurğusuz hecaların bölgüsü ilə təkrarlanaraq, ritm – ahəng axıcılığı yaratmasına əsaslanır. Mətnin quruluşu burada mahiyyət etibarilə təyinedici qismində çıxış edir, üstəlik, bu quruluşu yaradan normativlərin gözlənilməsi zəruriliyi meydana çıxır. Tərcüməçinin fövqəlvəzifəsi də bundan ibarətdir. Orijinalla işləyən tərcüməçi yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı,  əsərin daxili dramatizmini, emosional özəlliklərini və ana süjetini bütünlükdə oxucuya çatdıra bilməlidir.

   Leyla Əliyevanın lirik qəhrəmanı kimdir? Mənim təəssüratlarıma görə bu, son dərəcə həssas qəlbə, romantik təbiətə, ADİ-də XÜSUSİ olanı görmək qabiliyyətinə malik olan bir qadındır. Üstəlik, o altruistdir – həyatda baş verənlərin çoxdan göylərdə həll olunduğuna, bəşəriyyətin bütün sirlərindən yalnız Tanrının agah olduğuna, günahları bağışlayanın, iman gətirənləri hər zaman İlahi sevginin işıqlı yoluna çıxaranın məhz O olduğuna inanır.

   Leylanın yaradıcılığı süjetli, çoxşaxəli, müəyyən mənada pritçavaridir. Bu mənada onun şeirlərində irihəcmli poemalara xas hekayə üslubu nəzərə çarpır. Kitaba daxil edilmiş şeirləri bu mövzular üzrə təsnifatlaşdırmaq olar: “Sevgi”, “Vətən”, “Fəlsəfə”. Eyni zamanda bu müxtəlif səpkili mövzuların üzvi şəkildə bir-birilə vəhdət təşkil etdiyi və müəllifinin fərdi üslubunun bütöv mənzərəsini yaratdığı nəzərə çarpır.

   “Свiт тане, як сон” kitabını əlinə alan hazırlıqsız oxucu, bəlkə də, səhifələrdə rastlaşdığı dərin sətiraltı mənaları dərhal anlamaya da bilər. Bunun səbəbi gənc şairin daxili aləminin klassik təmkinli üslubla  açılması, əslində hər şeiri ilə bizə Şekspirin əbədi “olum, ya ölüm” sualı ilə müraciət etməsidir.

   Azərbaycanın Xalq yazıçısı Afaq Məsud Leyla Əliyevanın kitabına yazdığı ön sözdə qeyd edir ki:  “İlahi Sevgidən və Mərhəmətdən bədirlənmiş bu aləmi islanmadan, üşümədən, titrətmədən tərk etmək, oralardan sakitcə uzaqlaşmaq olmur”. Eyni zamanda o əmindir: “ağrını bədii sözə köçürmək“ istedadı heç də hər kəsə verilmir...   

   Həqiqətən də, gənc şairin misralarında Ağrı əsas ontoloji ölçü vahididir, bu ağrının gizli mahiyyəti isə alleqoriya və metaforlarla üzə çıxır:

Ey qara qu quşu, yalqızsan yenə

İnanım deyirsən, itmiş ruhlara?

Sən qəmli, həm zərif, həm çox gözəlsən,

Çox da sevimlisən… həm də lap tənha.

Ey qara qu quşu, ölmüş anları

Əridib qərq edir çaylar dibinə…

Minlərlə ifadə qeyb olur burda

Unudulmuş ruhlar görüşür yenə…

Qəlbi işıq dolu, qara qu quşu!

Mənə sən yaşatdın ötən çağları!

Çox şeyi anlatdın bu gün dostuna,

Bil ki, unutmaram bu yaxşılığı...

  Yeri gəlmişkən, qeyd etmək lazımdır ki, gənc şair öz nəsildaşlarının əksəriyyətindən fərqli olaraq, urbanist şair deyil. Leyla təbiətə, onun şəfaverici mahiyyətinə, bütün canlı aləmin eksiztensial düsturuna yaxından bələddir.

  Leyla Əliyevanın şeirlərində müxtəlif şəhər və ölkələrə səfərlərindən aldığı təəssüratları yer alsa da, doğma vətəni Azərbaycana olan sonsuz sevgisi yaradıcılığından qırmızı xətlə keçir:

Xəzərin qoxusu, İçərişəhər...

Abşeron bürküsü, Xəzri, Gilavar...

Qəfil qonaqların səsi, hay-küyü...

Mənim doğma Bakım,

darıxdım yaman...

   Bəzən adama elə gəlir ki, Leylanın qəhrəmanı formaca sadə, məzmunca isə mürəkkəb olan qadın səadətini axtarmaqdan yorulub-usanmır. “Dayanacaq”, “İntizar”, “Gözləyirəm sakitcə”, “Gəlib yetişməz olan qırmızı avtobus...” Axşamlar arzu rənginə boyanaraq, onu təkrar-təkrar, özünü doğma və rahat hiss etdiyi evinə qaytaran qırmızı avtobus...

Qəm sakit axşamla döydü qapımı,

Qapını bağlamaq çıxıb yadımdan.

Sən ay qəfil qonaq, gəl, keç içəri,

Qonaq olan evdə darıxmır insan.

Buyur, keç, mən sənə bir çay da süzüm,

Seçim mürəbbənin ən yaxşısından.

Qəm, mən səninləyəm, sən heç darıxma,

Hələ darıxmağa taparıq zaman.

Axşam qayıtmağa söz verib mənə

Yenə gedəcəksən səhərə yaxın...

Yox, əgər bu səhər yağışlar yağsa,

Dərhal geri qayıt, köksümə sığın.

Gözləmirdim səni, bilirsənmi, qəm?

Səninlə küsməyə ürəkdən şadam.

İkicə fincana çay da süzmüşəm,

Bilirəm, hər zaman yaxınlıqdasan.

Mən üzlü olsaydım, qəm, bilirsənmi,

Şübhəsiz, yanımdan qovardım səni.

Mənsə gözləyirəm... rəhm et, başa düş,

Dəyərli vaxtımı alma əlimdən.

Bütün saatları, bəlkə, sındıraq?

Onların başqa bir çarəsimi var?

Qərar vermisənsə, qonaq qalmağı,

Gəl, ay qəm, şənləndir məni, nə olar?!

   Leyla Əliyevanın kitabı dünyanın faniliyindən doğan hiss və həyəcanların dramatik ifadəsidir. Bu poetik ədəbi irsin sadəliyi və təbiiliyi sözün pramateriyası ilə qəribə bir vəhdət təşkil edir. Öz dövrünün və dünyanın səyahətinə çıxan yeni nəslin, yenicə doğulmaqda olan fərqli bir müasirliyin ayrılmaz hissəsi olan bu kitab, hansısa tarixdənkənar, daha doğrusu, tarixəqədərki ümumbəşəri kosmik empiriyalardan xəbər verir...

Yaşanmış anları yaddaşdan silib

Qoy aparsın külək, üzülmə amma.

Yazın göz yaşına çevrilsə də qar,

Özgə dərdlərindən təsəlli umma.

Bir gün Yer üzündə lap tək də qalsan,

Qalsan bu taleyin yol ayrıcında,

Görsən kimsə yoxdu, boşdu bu dünya,

Bil ki, tək deyilsən, O var yanında...

LESYA MUDRAK,

Şair, tərcüməçi, ictimai xadim,

Ukrayna