-Afak Mesut, Devlet Tercüme Merkezi olarak “Azerbaycan Dili Yazım Klavuzu Sözlüğü”nü yeniden hazırlamanıza ne sebep oldu?

-Buna sebep, bizim ülkede öncül bir dil kurumu olarak çalışmamız ve amaçladığımız  prensiplerdir. 2015’den devlet kurumları portallarında, kuruluşlar arası yazışmalarda, dil bilgisi ve eğitim kitapları, basın, edebiyat dergileri, dublaj ve bu alanlarda yapılan tüm  çalışmaların araşdırılması dil bilgisi ve çeviri hatalarının aynı kaynaktan -sözcüklerin yazım kurallarına göre yazılmasını sağlayan “yazım klavuzu” sözlüğünden kaynaklandığını ortaya koydu. Bu yüzden yazım klavuzu olan bu ana kaynağı araşdırmaya başladık. Gidişat durumun zanettiyimizden daha vahim olduğunu gösterdi ve problemi sadece yanlış ve zaafların giderilmesiyle çözülemeyeceğini anladık. Kısacası, Azerbaycanca olan sözcükleri içinde barındıran ve yazım kurallarını belirleyen böyle bir klavuzun bu durumda olması, dilimizin doğru kulanımı doğrultusunda yapacağımız tüm hizmetlere, geniş kapsamlı geliştirme projelerine engel teşkil edeceğine ve bizim bu konuda  bir sonuca varamayacağımızı ve bu engele karşı mücaddele vermemiz gerektiğinin farkına vardık.

Böylece, sözlüğün yeni baştan hazırlanması meselesi gündeme geldi.

-Yeni Yazım Klavuzu Sözlüğü’nün önceki sözlüklerden farkı nedir?

-Öncelikle yazım kurallarına uygun olması, yani Azerbaycan dilinin kelime birikimini gerektiyi gibi yansıtması,  tüm sözcüklerin aynı kurallara göre yazılması. Ayrıca, önceki sözlüklerde yazılışı doğru olmayan, veya yazımı iki, bazan üç evirişte geçen binlerce söz ve terminlerden, anlaşılmayan ses taklitlerinden, it havlamaları ve horoz kukultularından, movultu ve miyovultulardan, bir kaç sözcüklerden türetilen, veya türlü ekler eklenmiş yapmacık sözcüklerden temizlenmesi, önceki sözlüklerde geçen 9 binden fazla Azerbaycan kelimesinin incelenmesi, günümüzde kullanılan çağdaş terminlerle zenginleştirilmesi ve bunun gibi meseleler.

-Her defasında Yazım Klavuzu Sözlükleri hazırlandığında bir çok tartışmalı konular ortaya çıkmakta. Özellikle Dil bilgisi uzmanları sözlükde  geçen sözcüklerin kurallara  uyup uymaması konusunda çok yorum yapar. Merkez bu yeni sözlüğü hazırlarken bu sorunları göz önünde buldurdu mu?

-Aslında, Yazım Klavuzu kullanıcısı kuralları değil, doğru yazımı merak ediyor. Söz konusu kurallara uymaksa, elimde bulunan bu belge bile ciddi bir redaksiona  ihtiyacı duymakta. Bu konuyu uzatmak istemiyorum. Merkez olarak meseleye daha pratik yaklaşıyoruz, bireysel kullanıcıları ve kurumları çok bekletmemek için tez bir zamanda kaliteli bir Yazım Klavuzu Sözlüğü hazırlamak, söz edilen kurallar kapsamında tüm gücümüzü sarfetmek istiyoruz.

-Azerbaycan dilinin 90 yıllık sözlük hazırlama tecrübesi vardır, bu süre zarfında altı Yazım Klavuzu Sözlüğü yayımlanmıştır. Son sözlükte 110 bin kelime vardı. Merkezinizin hazırladığı sözlükte ise 65 bin kelime var. Bunun sebebi nedir?

-Kelime hazinesinden  defalarca sözetmişim. Dünya dil bilimi tarihinde herhangi bir dilin kelime kadrosunun kapsamlı olması o dilin kadim, zengin, ve kaliteli olmasına delalet etmez. Onemli olan dildeki zenginlik, ait olduğu milletlerin manevi değerlerini, gelenek-göreneklerini, tarihini, yaşamını, dil kullanım alanını etraflıca yanşatması ve kelimeleri aynı yazım kurallarına göre sunmaktır. Yapmacık olan istatiksel veri kaynakları gibi peşi-peşine sahte yöntemlerle söz kadrosunu çoğaltarak hazırlanmış sözlüklere gelince, yapılan araştırmalar bunların uzun yıllar süresince “kelime hazinemizi geliştirelim” misyonu altında dilimizi dejenere eden, milli kültürümüzü küçümseyen son derece zararlı ve dağıtıcı bir kampanya olduğunu görmekteyiz. Bence, meselenin bu yönü derinden araştırılmalı. Zira söz konusu her hangi bir film veya bilimsel bir eser, veya yabancı dil sözlüğü değildir, mevzubahis Milli Kimliğimiz, armamız, bayrağımız gibi değerli olan devlet sembolü, Azerbaycan Dili’nin Ana Yasası kutsal bir kitaptır. Bayrağımızı, armamızı koruduğumuz gibi, dilimize de sahip çıkmalıyız, bu herbir Azerbaycanlı’nın kutsal görevidir. Bugün Azerbaycan dünyanın gelişmekte olan ülkeleriyle her alanda ilişkiler kurmakta ve  Azerbaycan dili resmi ve gayri resmi iletişim aracı niteliğinde dünya düzeyine yükselmekte, çeviri araçılığı ile yabancı dillerle ilişki kurmakta, güncellik kazanarak öğrenilmekte ve araştırılmaktadır. Merkezimizin Azerbaycan dili kurslarına katılan yabancı ülke elçileri, diplomatları eski sözlüklerden buldukları “gövdəqucaqlama”, “gəzmələrdəntutma”, “diz-dizoynama”, “eşşəkbelisındırma” gibi acaip kelimelerin anlamını merak ettikleri zaman çevirmenlerimiz bu konuda ne söyleyeceyini bilemiyorlar. Her milletin dili onun ulusal, manevi değerlerini bünyesinde barındırıyor ve  aynı zaman onun devlet sembolüdür. Sözünü ettiğimiz söz kadrosunun çoğaltılması problemini daha açık şekilde belirtmek için sözlükden çıkardığımız gereksiz sözcükleri sınıflandırdık. 50 000’ den fazla sözcüğü kapsayan bu tarihi belgesel, kitap şeklinde yayımlanacak ve araştırılması için Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Dil Komisyonu’na sunulacak.

-Afak Hanım, sözlüğün hazırlık aşamasında doğru-yanlış kelimelerin ayıklanması ve derlenmesi  hangi ana prensipler üzere yapıldı? Yeni yöntemler denediniz mi?

-Sözlüğü hazırlarken 1929’dan bu güne kadar yayımlanmış yazım klavuzu sözlüklerinin tümünü araştırdık. Sözcüklerin seçimi aşamasında “Azerbaycan Dilinin Etimoloji Sözlüğü”, “Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Sözlüğü”, Azerbaycan Dilinin Frazeoloji Sözlüğü”, “Klasik Azerbaycan Edebiyatın’da Arap ve Fars Kelimeleri” v.s kaynaklara başvuruldu, eski sözlüklerde bulunan fakat yeni sözlüğe dahil edemeyeceğimiz kelimeler bir daha tüm detaylarıyla incelendi. Ayrıca adları geçen bu kaynakların genelinin  kusurlu, uydurma ve sapmalarla dolu olduğunu  üzülerek  belirtmeliyim. Gelecekte böyle yayımların da tashih edilmesi düşünülmekte. Yenilik anlamında tekmil bir yazım klavuzu ortaya çıkarmak için beş sene boyunca büyük bir çaba harcandığını söyleyebilirim. Demin vurğuladığım  gibi daha önceki yazım klavuzu sözlüklürinde yanlış yazılan, veya iki, üç versionda geçen sözcük ve terminleri biz aynı  yazım kurallarıına göre tasnif ettik, binlerce arap, fars ve diğer yabancı sözcüklerden sadece kullanışlı olanlarını, binlerce gereksiz yapmacık sözlerden yalnız anlamsal olanlarını, 2 binden fazla ses taklidi ve onlardan üreyenlerin anlam ihtiva edenlerini, anlaşılmayan eski kelimelerin kullanışlılık kazanması için sözlüğümüze aldık.   Ayrıca seslenişi aynı anlamları farklı olan sözcükler açıklamalı olarak yazıldı, sözlüğün “Azerbaycan Cumhuriyeti Çoğrafi Yer Adları” ve “Dünya Çoğrafi Yer Adları” bölümlerine daha önceki sözlüklerde yer almayan  ülke ve şehir adları ilave olundu, “Azerbaycan Müziği Terminleri” bölümü ilave edildi ve birçok işler yapıldı.

-Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Dili Hakkında” yasasına göre Yazım Klavuzu en geç beş yılda bir gözden geçirilmeli ve yayımlanmalıdır. Merkeziniz bu konuda ne gibi düşünceleri vardır?

-Hazırladığımız Yazım Kuralları Klavuzu Sözlüğü’ne olan ilgiyi göz önünde bulundurursak sözlüğün her yıl yayımlanması gerektiğini görürüz. Sözlük yayımlandıktan sonra Merkezimize çok sayda başvuru yapıldı. Herbir Azerbaycan okurunun, kurum ve kuruluşların ihtiyaç duyduğu bu sözlüğü 50-100 000 tirajla yayımlamak gerekir. Merkezimiz sözlüğü bu yıl kendi imkanlarıyla 500 tiraj yayımladı. Kitabın büyük çaplı yayımına yardım edilmesi konusunda Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Dil Komisyon Başkanı Sayın İlham Aleyev’e mektup hazırlanıyor. Sayın Haydar Aliyev’in başlattığı Devlet dili politikasını bu gün başarıyla yürüten Ülke Başkanı’mızın diğer konulara olduğu gibi bu meseleye de duyarlı olacağını biliyoruz.