1898 yılında Bakü’de Yahudi kökenli mühendis fotoğrafçı A.M.Mişon’un çektiği Bibiheybet’te Petrol Fıskiyesi, Balahanı’da Petrol Fıskiyesi, Şehir Parkında Halk Gezisi, Kafkas Dansı gibi tarihi filmler (hareketli kareler) sinema tarihimizin onur sayfasıdır. Aşağı yukarı on yedi yıl içinde Bakü milyoncularının para desteği ve amatör insanların çabası sonucu belgesel yapmaya yönelen sinemacılar sonunda, 1915 yılında ilk Azerbaycan sinema filmimi çekmeyi başardılar. İbrahim Bey Musabeyov’un aynı adlı Petrol ve Milyonlar Saltanatında romanına dayanarak çekilmiş bu film sinema tarihimizin ilk kırlangıcı hesap edilse de, ekibinin çoğunlukla yabancılardan oluşması iç açıcı değildi. Fakat Lütfali Bey rolünde milli oyunculuk sanatımızın dehası Hüseyin Araplinski’nin sinemada ilk rolü dönemi için oldukça ilginç ve önemli olgu hesap olunurdu.

Cafer Cabbarlı, Samet Merdanov, Abbas Mirza Şerifzade gibi milli ruhlu sanat adamları Müslüman Doğu’nun bir parçası olan Azerbaycan’da seyircinin ilgisini çekecek yapımlara başvurmayı amaç edinmişlerdi. Bu açıdan, o dönem yerel tiyatroların gözdesi hesap edilen büyük Üzeyir Hacıbeyli’nin Arşın Mal Alan operetini tüm beklentilerine cevap veren en uygun eserlerdendi. Daha milli sinemamız için belirli hizmetleri olan yönetmen Boris Svetlov bu filmin çekimlerine 1916 yılının yazında başladı. Film 1917 yılının başında 3 Ocak tarihinde Bakü’deki Form sinemasında gösterime girdi. Sessiz filme renk katmak, seyircinin dikkatini çekmek amacıyla film ekibi sinema salonun canlı müzik ifa etmek için başta Cabbar Garyağdıoğlu olmakla, bazı ünlü müzisyenler davet edilmişti. Filmde Hüseyingulu Sarabski (Asker), Ahmet Ağdamski (Gülçehre), Aliakper Hüseyinzade (Soltan Bey), Mırzaağa Aliyev (Süleyman), Hanefi Tergulov (Veli) ve başkaları değişik karakterlere hayat vermişler. Fakat film Üzeyir Beyi memnun etmediği için kısa süre sonra kaldırıldı.

Milli sinematograf Arşın Mal Alan operetine yeniden 1945 yılında başvurdu ve bu film geneli profesyonel senaryocu ve değişik konulu komediler yazarı gibi tanınan Sabit Rahman yazdıydı. Yönetmen Rıza Tahmasip’eyse Nikolay Leşşenko asistanlık yapıyordu. Kameramanlar Alisettar Atakişiyev ve Muhtar Dadaşov’du. Filmin bestecisi doğal olarak Üzeyir Beydi.

Bu film hakkında Azerbaycan seyircisine kapsamlı bilgi vermeye gerek yok. Çünkü film çekimi bittiği ve ilk defa gösterime girdiğinden beri dünyanın 150’yi aşkın ülkesinde vizyona girdi. Bir tek 1945 yılında filmi 16 milyondan fazla seyirci izlemiş. Rusya sinemasının 100.yılı kapsamında yapılan sosyal sorgu sonucu bu film bakılan filmler arasında 100 Sevimli Film listesine girmiş, pilin gümüş ve altın olmakla üçe ayrılan listenin Altın Listesine girmiştir.

Bir şeyi de söylememiz gerekir ki filmde Soltan Bey karakterini canlandıran oyuncu Aliakper Hüseyinzade çekimlere kadar tiyatro sahnesinde bu karakteri 600’den fazla kez canlandırmıştı. Sadece bu Arşın Mal Alan operetinin Azerbaycan seyircisi için ne denli değerli olduğunun kanıtıdır.

Filmde dünyaca ünlü Raşit Behbutov (Asker) ve o dönemde henüz ünlenmemiş Lütfali Abdullayev (Veli) ilk kez filmde çekilmişler. Gülçehre’yi oynayan Leyla Bedirbeyli’yse 50 aday arasından seçilmiş. Filmde kullanılan mücevherler ve değerli ev eşyaları Bakü halkından ve müzelerden ödünç alınmış orijinal eşyalardı.

Film karelerinin eskimesi, Azerbaycan dilinde dublaj varyantının olmaması sonucu seyircileri uzun yıllar onu yalnız Rusça seyretmek zorunda bırakmıştı. Bu da filmin televizyonda az gösterilmesine neden oluyordu. Ne iyi ki bu film 2013 yılında Haydar Aliyev Vakfının önerisi ve Ata Holding’in maddi desteğiyle onarıldı, Azerbaycan dilinde seslendirildi. Film renklendirildi. Yapımın 70, Raşit Behbutov’un 100.yaşı kapsamında Arşın Mal Alan filmi Haydar Aliyev Vakfının girişimiyle 2015 yılında Hollywood’da gösterildi.