30 Mart – 3 Nisan 1918 tarihleri arasında Bolşevik Stepan Şaumyan’ın başkanlığını yaptığı Bakü Sovyeti’nin ve Taşnaksütyun partisinin yönelttiği Ermeni çetelerinin Bakü’de yaptıkları katliamlarda 15 binden fazla Azerbaycan Türkü öldürüldü.

“New Republics in the Caucasus”, The New York Times Current History, v. 11 no. 2 (March 1920), p. 492

Michael Smith. “Anatomy of Rumor: Murder Scandal, the Musavat Party and Narrative of the Russian Revolution in Baku, 1917-1920”, Journal of Contemporary History, Vol 36, No. 2, (Apr. 2001), p. 228

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde 1919 ve 1920’li yıllarda ülkede 31 Mart Matem Günü kimi olarak kayda geçmiş. 

https://mod.gov.az/az/31-mart-azerbaycanlilarin-soykırımi-gunu-413/

1917 yılı Ekim Devriminden hemen sonra Rusya Bolşevikleri Başkanı Vladimir İliç Lenin’in direktifiyle petrol zengini Bakü ve çevresinde Stepan Şaumyan’ın yönetimiyle Bakü Sovyeti kuruldu. Rus Bolşevikleri ve Ermeni Taşnakları Bakü’de yönetimi ele geçirerek zaten az sayıda olan Müslüman silahlı birliklerinin silahlarını alarak şehirde sivil halka karşı katliam, yağmaya başladılar.

Ermenilerin sivil Müslümanları katledişi, 36. Türkistan Alayının, “Ardahan” ve “Krasnovodsk” askeri gemilerinin şehrin doğusunda bulunan iskeleye varışından sonra kısmen duruyor. S.Şaumyan 13 Nisan 1918 Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komiserleri Sovyetine gönderdiği mektupta yazıyordu: “30-31 Mart ve 1 Nisan Bakü şehrinde yapılan çatışmalarda bizim taraftan Sovyet Kızıl  Ordusu, kurmuş olduğumuz karışık milletler ordusu, kızıl filo ve Ermeni milli askeri birlikleri savaşıyorlardı. Taşnaksütyün’ün 3-4 binlik savacıları da bizim yönetimimizdeydi”.

Articles and speeches of the Bolshevik Extraordinary Commissar for the Caucasus, 1924, p. 224

O günlerde Bakü’de bulunan Güney Azerbaycan Milli Harekatının gelecek lideri Seyit Cafer Pişeveri “Bakü’deki İlk Sovyet Hükumetinin Mukadderatı” adlı makalesinde yazıyordu: “Ben Taşnakların vahşiliklerini, saysız masum insanların, özellikle tarafsız İranlıların öldürülüp hanlarda cesetlerinin yakılmasını kendi gözümle gördüm. Bu çok feci ve nefret edilecek durumdu. Hiçbir neden olmadan, yalnız kin ve düşmanlık yüzünden Taşnakların işledikleri cinayet her bir insanın ruhunu sıkıp kederlendirirdi”.

http://tarixinstitutu.az/personalities/view/109

Azerbaycan Halk Cumhuruyeti Olağanüstü Olayları Soruşturma Kurulu belgelerinde toplanmış yüz civarında tanık raporlarında yansımakta: silah eğitimi almış, silahla iyi donatılmış Ermeni çeteleri yaşlı, çocuk, kadın demeden sivil halkı acımasızca katlettiğini, Müslümanların evlerine sokularak onları kılıç ve süngülerle kıymalamış, delik deşik etmiş, çocukları kundakladıkları evlere kapatmış, üç günlük bebekler süngüden geçirmişler. Mülümanları katletmenin yanı sıra onların mallarını ve değerli eşyalarını yağmalamışlar. Tek bir çukurdan 57 Müslüman kadın ve kızın cesedi bulundu. Onların kulakları, burunları kesilmiş, karınları yarılmıştı.

http://www.milliarxiv.gov.az/en/fovqelade-tehqiqat-komissiyasi

Bakü Sovyet Ermeni-Taşnak ve Rus-Bolşevik askeri güçleri aynı gün şeherin eski tarihi binalarını, mimari anıtlarını yıkmış, kamu ve özel yapıları tahrip etmişler. Önce “Açık Söz” ve “Kaspi” gazetesi yayım binaları kundaklanmış, Tezepir ve Şah Camiileri, “İsmailiye” binası, Şirvanşahlar Saray Küllüyesine ait 14.yüzyıla ait Kekubat Camii, İskenderiye”, “Dağıstan”, “İslamiye” otelleri ve bunun gibi yüzlerce yapı kundaklandı.

http://soyqirim.az/link/2812

Azerbaycan’ın diğer bölgelerinde de soykırım yapıldı. 18 Mart top ve makineli tüfeklerle donatılmış 2 bin Ermeni Taşnak çetesi Bakü’den çıkarak Şamahı’ya yöneldi. Yol boyunca 15 Müslüman köyünü yerle bir etti. Olağanüstü Olayları Araştırma Kurulu üyesi hukukçu A.F.Novatski 1918 yılı yazında yerle bir edilmiş Şamahı’da soykırıma tanık olanlarla konuşabilmek için zorlukla birkaç sağ kurtulmuş insanı anca bulabilmiştir.

http://elibrary.bsu.az/yenii/ebookspdf/Qm3tZMW0.pdf

“Azerbaycan” gazetesi(Rusça), “Şamahı’nın Son Günleri”, 30 Mart 1919 yılı

Şamahı katliamını yapanların hepsi Ermeniler idi-Stepan Lalayev(Lalayan), Gavril Karaoğlanyan, Gülbandyan, Mihail Arzumanov, Karapet Karamanov, Şuşintsa Ağamalova, Samuel Daliyev, Petrosyants ve Şamahının yerli Ermeni çeteleri.

Muharrem Zülfikarlı: Şamahı Soykırımı, 1918, Shamakhı Genocıde

Araştırmalara göre soykırım sırasında Bakü’de 15-20, Şamahıda 7, Guba’da ise 6 bin Azerbaycanlı katledilmiştir. Salyan, Nevahi, Lenkeran, Kürdemir’de katledilen insanların sayısını kesinleştirmek mümkün olamadı. Bunun nedeni Milli hukumetin devrilmesi, Bolşeviklerin yönetimi ellerine geçirerek soruştırmayı durdurmaları idi.

 https://az.wikipedia.org/wiki/Mart_soyqırımı

Azerbaycan Türklerinin Ümummilli Lideri Haydar Aliyev 26 Mart 1998 yılı fermanı ile 31 Mart Azerbaycan Türklerinin Soykırım Günü ilan etti.

http://www.e-qanun.az/framework/4684