Hızır – Zinde Piri Müslüman Doğu’nun en kutsal ziyaretgâhlardan biri olarak bilinilmektedir.

Abbaskulu Ağa Bakühanov tarihimizin eşsiz kaynaklarından olan ünlü “Gülistan-i İrem” eserinde Kuran’da adı geçen Mecmet-ül Bahreyn’in yani iki deniz kavşağı Şirvan vilayetinde bulunduğunu yazıyor. Musa ve Hızır peygamberlerin kayası da oradadır. Adına ve belirtilerine bakılırsa bu kaya “Hızır – Zinde” olabilir ve Hızır – Zinde halk arasında “Hıdır – Zinde” olarak bilinmektedir. Abbaskulu Ağa Bakühanov açıklama yaparken diğer yazarların da konuyla ilgili bilimsel tezlerine dayandığını belirtiyor. 

“Hızır – Zinde” adındaki “zinde” sözü sağ, diri anlamındadır, bu da eski Doğu folklorunda sık sık görülen Ab-i Zemzem – dirilik suyu içmiş Hıdır (Hızır) Peygambere işarettir. Bu yüzden Siyezen bölgesinde Hazar Denizi kıyısında “Beşparmak” adlı beş sarp zirveden oluşan dağa halk arasında “Hızır – Zinde Baba” veya “Hıdırzinde Dağı” denir. “Beşparmak” sözüyle ilgili değişik söylentiler, rivayetler dolaşmaktadır. Araştırmacılardan Remzi Yüzbaşov “Beşparmak” sözündeki “parmak” kelimesinin “sivri tepe” anlamına geldiğini belirtiyor. Diğer bir ihtimale göre Başparmak “başparmak” demektir. Şöyle ki halk inanışlarında “başparmak” ağabey anlamında kullanılmaktadır.

İspanya’nın Katalan vilayetinin 1375 yılında düzenlenmiş Hazar Denizine ait haritasında Beşparmak – Parmak – dönemin ünlü bilim adamı, 17.yüzyılda Almanya topraklarına denk gelen ufak feodal devletlerinden birinin – Golştiniya’nın sarayında çalışan Adam Oleari haritasındaysa Barmak olarak gösterilmiştir.

Azerbaycan ansiklopedisinin ikinci ciltindeyse şöyle yazılıyor: “Beşparmak tahminen 4-7.yüzyıllara ait savunma setti olmuş. Dağın yamacında kocaman çiğ tuğladan yapılmış set birbirinden iki yüz metre aralı iki duvardan oluşmaktadır. Alban tarihçisi Movses Kalankatlı Beşparmak Setinin Sasani padişahı Yezdegir döneminde (437-457) yapıldığı belirtiliyor. Beşparmak göçebelerin saldırısını önlemek için yapılmıştır…”

Demek ki Hızır – Zinde baba Dağı kutsal ziyaretgâh olma yanında hem de şanlı tarihimizin eşsiz yadigârıdır.

 Aydın TAĞIYEV