Azerbaycan'daki tarihi yapıların, anıların bazıları değişik mimarlık gizemleri günümüze kadar korumaktadır. Doğu'yla Batı'nın kesişmesinde bulunan Azerbaycan coğrafi açıdan strateji konuma sahip olmasıyla çeşitli yerlerden tüccarların: zanaatçıların, sayısız deve kervanlarının buraya akınına neden olmuş. Doğu'nun değişik köşelerinden Azerbaycan'a gelen insanlar burada kendi vatanlarını andıran yapıtlar inşa etmeye çalışmışlar.

Göyçay Mucizesi

Göyçay zenginlerinden olan Hazret Bey Ağazade bu bölgedeki ünlü hamamı kızına çeyiz olarak yaptırmış. Göyçay şehir merkezinde en eski yapı olan yeraltı hamamın kirli sularının nasıl ve nereye akıtılmasına ait kimsenin hiçbir bilgisi yok. Bu konuda araştırmalar yapılsa da, şimdiye kadar kesin bilgi edinilememiştir.  Bu olgu yapının nasıl bir mimari mucize olmasının kanıtıdır. Fakat bu banyonun en önemli özelliği değildir.

Toprak yüzeyinden iki mert derinde bulunun, kare şeklinde olan yapının yuvarlak şekilli üç bölümü var. Bölümün ikisi kadınlar, biriyse erkekler içindir.

Bu banyoyu aynı anda 70 kişi kullanabiliyormuş.

Kız Kalesi Gizemi

12.Yüzyılda ünlü mimar Mesut Davutoğlu tarafından inşa edilen Kız Kalesinin tarihi, yapılması ve orada yapılan savaşlar hakkında efsaneler dolaşmakta. Fakat sırlarla dolu olan bu kalenin gizemli mimarisi pek anlatılmamış. Kocaman kaya üzerinde inşa edilen kalenin yukarıdan bakacak olursak 9 şeklinde görünmesine özellikle dikkat edilmiş. Burada söz konusu yapının muhakkak bu rakama benzemesi değil. Burada 9 sadece bir şekildir. İnşaat sırasında uygulanan mimari sırlar da buradan kaynaklanmaktadır. Kalenin tek dokuz rakamına değil, hem de butaya benzemesine çalışılmış. Mitolojimizde ateş, ışık ve Güneş'in simgesi hesap edilen buta yanında, yapının sekiz penceresinden yukarıdaki dördü öyle yerleştirilmiş ki 22 Aralıkta, yani kışın girdi ilk gün Güneş ışınları bu pencerelerden düşerek kalenin içini aydınlatır. Kışın bu en kısa gününde kâhinlerin günün devretmesi için ayinler yaptıkları düşünülür. Güneş ışınının o yerden yılda birkaç defa Kız Kalesine girmesi gerçekten de hayret bir şey. Bunu 19.yüzyıla ait Rus askeri mühendis haritalar da onaylamaktadır. Onlar Kız Kalesini Hunsar adlandırıyorlardı. Bu da Ansar Güneş veya Güneş Şatosu anlamına gelmektedir.

Bazı bilim adamlarına göre, kaledeki çok sayılı öğe yıldızların ve Güneşin yıllık dönmecesini gözlemlemek içindir ve eski insanların hayatında öneme sahipti.

Bakü'deki İki Sırlı Hamam

Bunlardan biri Hacı Bani hamamıdır. Hamam 15.yüzyıl sonlarında yapılmış. Yapılının siparişçisi Hacı Gayib, mimarıysa Hacı Bani olduğu için böyle adlandırılmış. Müslüman şehirlerinin önemli öğelerinden biri olarak hamam kervan yolu üzerinde kapsamlı görüntüsüyle seçilmektedir.

Şehre girmek isteyen yabancılar ancak kale duvarları yanında bulunan bu hamamda yıkanmalı ve temizlendikten sonra içeri girebilirlerdi.

1964 yılında arkeoloji araştırmalar sırasında bulunan hamamda eski Hindistan'a ait mimari örneklere rastlanılmıştır. Buradaki odaların zengin tasarımı, hatta küçük hücrelerin iç mimarisi bile oldukça enteresandır.

Diğer bir hamamsa Şirvanşah 1.Halilullah döneminde Salyan Kapısı civarında inşa edilen Hacı Kasım hamamıdır. Hamamın yapısı geleneksel yerel mimariye dayanıyor. Yani o giriş, soyunma ve yıkanma odalarından, hazne ve odunluktan oluşmaktadır. Soyunma ve yıkanma odaları haç kümbetsidir ve köşelerde hücreler vardır. Kemerlere ve kümbetlere ayrılan hamamın içi mimari ve konstrüktivizmi onu farklı kılıyor. Salonun tutumlu plastiği dikey ve yatay ayrımların sonucudur. Su donatımı, yalıtım ve ısıtma sistemi duvarların içerisinde ve tabanın altında bulunan borular aracılığıyla yapılmaktaymış.