Devlet Tercüme Merkezi 10.yüzyılın başlarında dış güçlerin askeri politik desteğiyle parça parça Ermenistan’a verilmiş eski Azerbaycan toprağı Zengezur’un tarihini anlatan “Zengezur – Tarihi Azerbaycan Toprağı” adlı belgesel hazırladı.

   Uluslararası internet ortamında Azerbaycan, İngiliz ve Rus dillerinde yayınlanması düşünülen belgesel Azerbaycan’daki yabancı ülke büyükelçilik ve temsilciliklerine ve saygın dünya kitle iletişim araçlarına gönderildi. 

   “Tarih doğruyu söyler. 1978 yılında Karabağ’a tehcir edilmelerinin 150. Yılını kutlayan Ermeniler bu topraklara misafir olarak geldiklerini iyi biliyorlar. Bir tek Karabağ değil, günümüz Ermenistan’ı bir zamanlar Azerbaycan toprakları idi. İrevan Hanlığı, Zengezur bölgesi bizim tarihimizdir. Haritaya baktığımızda Zengezur’u Azerbaycan’dan ayırarak Ermenistan’a verildiğini ve böylece büyük Türk Dünyasının coğrafi olarak parçalandığını görürüz. Yani Zengezur’un Ermenistan’a verilmesi bize yönelik sinsi bir projenin bir parçası idi. Her bir Azerbaycanlı, her bir vatandaş, her bir çocuk kendi öz tarihini bilmeli. Bu bölgelerin Azerbaycan toprakları olduğunu bilmelidir”.

İlham Aliyev

Azerbaycan Cumhurbaşkanı

   Azerbaycan’n eski bölgelerinden olan Zengezur 7, 824 metrekare yüz ölçümü olarak bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti Gorus, Sisyan, Kafan, Mehri ve Azerbaycan Cumhuriyeti Laçın, Gubatlı, Zengilan illerini kapsamaktadır.

   Zəngəzur sözü Türk kökenli kelimedir. “Zengi” eski Türk kabilesidir. Bugün de bazı coğrafi yer adları – Zengiçay, Zengitepe, Zengerik, Zengişamlı, Zengene, Zengilan, Zengeran, Zengişamlı, Zengi, Zengibasar, Zengiler, Zengan, Zencan, Zengilli ve bunun gibi köy, nehir, dağ isimlerinin kökenidir.

   Kaşkarlı Mahmut, Fezlullah Reşideddin, Abaskulu Ağa Bakıhanov ve bunun gibi ünlü tarihçilerin eserlerinde bu Türk kabilesinin adı sık geçmektedir. İki sözcüğün bileşiminden oluşan “Zengezur” kelimesi– “sur” – eski Türk dillerinde dağlık, kayalık gibi anlamlara geldiği gibi, Zengilerin yaşadığı dağlık bölgelerin rölyefini aksettiriyor.

   Tarihi kaynaklarda, eski gezginlerin eser ve araştırmalarında Zengezur Türklerin yurt yeri olarak geçmektedir.

   Eski Türk eposu “Kitabi Dede Korkut” destanında geçen olayların bazıları Zengezur’da gerçekleşmiştir. Kitaptaki birçok yer, kişi ve yer adları bugun de Zengezur bölgesinde vardır – Gorus, Engeleyüz, Dondarlı, Ulaşlı, Gundanlı, Eberek, Boynarek, Basat Nehri, Gapıcık Dağı, İçağız, ve Daşağız mağaraları, Akkaya, Karagöl,  Karadağ, Akdüz, Karayer, Akdere, Akkaya, Akbulak, Karakaya, Karasu, Karaçay, Kara Dere, Karahun Dere, Hocik, Akhasar vb.

http://zengezur.com/KITABLAR/Zengezur-kitab-1.pdf, səh: 3-5

Bakı, Yazıçı – 2017, səh.208, 263

   Birçok araştırmalar, arşif belgeleri sahte Ermeni tarihçilerinin vikipediya, internet sitelerinde bir turlu Ermenileştiremediği “Этимология названия “Зангезур” неясна” (“Zengezur” sözünün etimolojisini bilmiyoruz) gibi yanıltıcı savlar bugün çürütülmektedir.

https://ru.wikipedia.org/wiki/Зангезур

Zengezur Tarihi Kısa kronolojisi

   Birçok tarihi belge Zengezur bölgesinin M.Ö. 4. Y.y’dan 9.y.y’a kadar Alban devleti ve Sasani İmparatorluğu, 7-9. Y.y’larda Arap hilafeti, 9-11 y.y’da Saciler, Saraliler ve Revvadiler devleti, 12-13. Y.y’ın başları Azerbaycan Atabeyleri devleti, 13-14. Y.y’da Hulakiler devleti, 14. Y.yıl sonu Celairiler devleti ve Teymur imparatorluğu, 15. Y.y’da Karakoyunlu ve Akkoyunlu devleti, 16.y.y’ın başları Sefevi ve Osmanlı devletleri, Hanlıklar dönemi Karabağ hanlığı yönetimi altında olduğunu belirtmektedir.

   Zengezur tarihini araştıran diğer araştırmalarda da 1905-1907 ve 1918-1920’li yıllarda silahlı Ermeni çetelerinin saldırısına uğramış Zengezur’un 115 Müslüman köyünün yağmalandığı, yakılarak yok edildiği, 4472 kadın ve çocuğun Ermeni eşkıyaları tarafından acımasızca katledildiği tarihi belgeler ve olgularla kanıtlanmaktadır. 

   Yakın tarih ve ona ait belgeler 10 Agustos 1920’de Rusya Komunist Partisi Kafkasya şubesi Şerur – Dereleyez bölgesinin Ermenistan’a verilmesi konusunda karar çıkarıldığı, Zengezur’un Azerbaycan’la Ermenistan arasında “tartışmalı bölgeler” ilan edildiği, bu kararın onayı zamanı bir tek Azerbaycanlının bulunmadığını belirtmektedir.

   Böylece Azerbaycan’nın eski tarihi toprağı Zengezur’un Ermenistan’a verilmesi sonucu Nahçivan bölgesi, Azerbaycan topraklarından ayrılır. Türkiye’nin Azerbaycan’la ve böylece tüm Türk Dünyası ile karasal irtibatı kesiliyor.

https://azertag.az/xeber/Zengezurun_Ermenistana_verilmesi_moteber_menbeler_ne_deyir-1755703

   Azerbaycan Komunist (bolşevikler) Partisi Merkezi Komitesi Politik ve Teşkilat şubeleri 12 Ocak 1921 tarihli “Zengezur’un Müslüman Bölgesinin Zabtiyesi” kararı ile Zengezur bölgesi iki yere – Batı ve Doğu bölgelerine ayrıldı. 7824 metrekare olan Zengezur 4505 metre kare arazisi(Gafan, Gorus, Garakilse ve Mehri vb) Azerbaycan’dan alınarak Ermenistan’a, verildi.  1933’de Moskva’nın kararı ile Zengezur adı haritadan silindi.

http://zengezur.com/index.php/9-xbrlr/260-z-nzh-zurun-bir-hiss-sinin-erm-nistana-verilm-sind-n-100-il-t-r

   Muzaffer Azerbaycan ordusunun 2. Karabağ savaşında kazandığı tarihi zafer akabinden hak ve adaleti gerçekleştirdi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı, Ali Başkomutan İlham Aliyev’in 7 Haziran 2021 tarihli fermanıyla “Doğu Zengezur İktisadi Bölge”sinin kurulması kararı verildi.

   Azerbaycan tarihine altın harflerle yazılacak bu tarihi Ferman kadim “Zengezur” adını coğrafi, idari bölge olarak yeniden haritalara girdi.

https://azertag.az/xeber/Iqtisadi_rayonlarin_yeni_bolgusu_Qarabagin_ve_Serqi_Zengezurun_inkisafini_suretlendirecek___Serh-1825697

26 Ekim  2021’de – hak ve hukukun onarılması yönündeki çabalarla – tüm Türk Dünyasını birleştiren, Azerbaycan ve bölgelerinde yeni gerçekliği ortaya çıkaran Zengezur koridorunun Azerbaycan tarafının temellerini atarak tarihe yazıldı.

https://azertag.az/xeber/Azerbaycan_ve_Turkiye_prezidentleri_metbuata_birge_beyanatlarla_chixis_edibler_YENILANIB_VIDEO-1909614