Page 135 - "Xəzər" 4/2016
P. 135
– Bəşəriyyətin savadlı qisminin böyük yalançı – cəmiyyətə xeyirdən savayı, heç 135
əksəriyyəti həyatdan sonrakı həyatı şübhə nə gətirə bilməz. Lakin cəhənnəm alovu 2016
altına alır. Aydındır ki, burada mümkün konsepsiyası indi nəinki başqa adamlar,
olan yeganə elmi yanaşma aqnostisizm hətta ilahiyyatçıların özləri tərəfindən belə, Con Faulz. Aristos
mövqeyidir: biz, sadəcə olaraq, sonra nə rədd edilir. Cəhənnəm onun varlığına
olacağını bilmirik. Biz bir Mərc Vəziyyə- hamının eyni dərəcədə inandığı bir dünya-
tindəyik. da ədalətli olardı; elə bir dünyada ki, iradə
azadlığına tam şərait yaratsın, başqa
– Mərc Vəziyyəti – gələcəklə bağlı sözlə desək, arasında həm kişilər, həm
hansısa hadisəyə əmin ola bilməmək qadınlar olmaqla, bütün insanlar bioqrafik
vəziyyətdir; amma eyni zamanda, həm və bioloji baxımdan tam eyni olsunlar.
də elə bir vəziyyətdir ki, onun təbiətilə İnsanın öz davranışında xarici mühit və
əlaqədar müəyyən şeyləri aydınlaşdırma- şəraitlə nə dərəcədə uyğunlaşdığı haqda
ğına həyati zərurət duyuruq. Biz belə bir mübahisə aparmaq olar, amma bu uyğun-
vəziyyətlə, təxminən, cıdırda at yarışları laşmanın əhəmiyyətli dərəcədə var olması,
ərəfəsində, qalibin kim olacağını bilmək artıq danılmaz faktdır.
istəyərkən qarşılaşırıq. Әn pis halda,
əlimizdən fal açmaq; ən yaxşı halda, – Ölümdən sonrakı həyat ideyası insanı
keçmiş nəticələri analiz etməklə, bütün israrla təqib edir, çünki o, daim qeyri-bə-
faktorları nəzərə alıb dərindən araşdırma rabərliyin hökmranlığı altındadır. Özü də
aparmaqla müəyyən bir qənaət hasil etmək bu ideya yalnız yoxsullar, şikəstlər, tarixin
gəlir. Təcrübəli oyunçular bilir ki, ikinci çarəsizləri üçün cəlbedici deyil; bu ideya
üsul onların marağına daha çox cavab bütün saf adamlara xas olan ədalət hissinə
verir; həyatdan sonrakı həyat və fiziki bir təskinlik verir, – özü də, çox vaxt bu
ölüm arasında seçim edərkən, biz də ideyanın, ədalətsiz bir cəmiyyətdə “status
məhz bu üsuldan istifadə etməliyik. İki qvo”nun bərqərar olmasıyçün tətbiqi
atımız var, amma seçəcəyimiz yol, təbii onlarda, paralel olaraq, bir ikrah hissi də
ki, üçdür – çünki biz onların arasında qəti doğurur. Axirət həyatına inam haradasa
seçim etməyə də bilərik – yəni aqnostisizm mütləq ədalət sisteminin və mütləq ədalət
mövqeyində qalarıq. məhkəməsinin varlığına söykənir – hamıya
əməllərinə görə qiymət veriləcək vaxt da
– İlk olaraq Mərc Vəziyyətindən ano- bəllidir, bunun hansı meyarlar əsasında
logiya gətirən Paskala görə, cavab bəlli ediləcəyi də.
idi: burada mütləq xristian inancını – hə-
yatdan sonrakı həyatı, həmin sonrakı – Lakin insan, əslində heç də axirət
həyatda hər kəsin qiymətinin veriləcəyini həyatı arzulamır – onun bütün arzuları
deyən inancı seçmək lazımdır. Bu, səhv ədalətin axirətdə deyil, burada və indi
olsa, nə itiririk? Heç bir şey. Düzdürsə, təntənəsi ilə bağlıdır. Onlar elə bir həyat
əvəzində, hər şey qazanmış oluruq. istəyirlər ki, axirətə ehtiyac öz-özünə
aradan qalxsın. Ölümdən sonrakı həyat
– Paskalın müasiri olan ən qatı ateist real həyatdakı peşmanlıqlar müqabilində
də bununla razılaşa bilərdi ki (əksəriyyətin xoş bir nağıl, psixoloji qoruyucu klapan
onlar üçün rahat olan cəhənnəm alovuna olaraq qalır.
inandığı ədalətsiz bir cəmiyyətdə), axirət
dünyası ideyası – istər həqiqi olsun, istərsə – Bizim dünyada ədalətin təntənəsinə
özümüz nail olmalıyıq; bizim Axirətə
əksəriyyəti həyatdan sonrakı həyatı şübhə nə gətirə bilməz. Lakin cəhənnəm alovu 2016
altına alır. Aydındır ki, burada mümkün konsepsiyası indi nəinki başqa adamlar,
olan yeganə elmi yanaşma aqnostisizm hətta ilahiyyatçıların özləri tərəfindən belə, Con Faulz. Aristos
mövqeyidir: biz, sadəcə olaraq, sonra nə rədd edilir. Cəhənnəm onun varlığına
olacağını bilmirik. Biz bir Mərc Vəziyyə- hamının eyni dərəcədə inandığı bir dünya-
tindəyik. da ədalətli olardı; elə bir dünyada ki, iradə
azadlığına tam şərait yaratsın, başqa
– Mərc Vəziyyəti – gələcəklə bağlı sözlə desək, arasında həm kişilər, həm
hansısa hadisəyə əmin ola bilməmək qadınlar olmaqla, bütün insanlar bioqrafik
vəziyyətdir; amma eyni zamanda, həm və bioloji baxımdan tam eyni olsunlar.
də elə bir vəziyyətdir ki, onun təbiətilə İnsanın öz davranışında xarici mühit və
əlaqədar müəyyən şeyləri aydınlaşdırma- şəraitlə nə dərəcədə uyğunlaşdığı haqda
ğına həyati zərurət duyuruq. Biz belə bir mübahisə aparmaq olar, amma bu uyğun-
vəziyyətlə, təxminən, cıdırda at yarışları laşmanın əhəmiyyətli dərəcədə var olması,
ərəfəsində, qalibin kim olacağını bilmək artıq danılmaz faktdır.
istəyərkən qarşılaşırıq. Әn pis halda,
əlimizdən fal açmaq; ən yaxşı halda, – Ölümdən sonrakı həyat ideyası insanı
keçmiş nəticələri analiz etməklə, bütün israrla təqib edir, çünki o, daim qeyri-bə-
faktorları nəzərə alıb dərindən araşdırma rabərliyin hökmranlığı altındadır. Özü də
aparmaqla müəyyən bir qənaət hasil etmək bu ideya yalnız yoxsullar, şikəstlər, tarixin
gəlir. Təcrübəli oyunçular bilir ki, ikinci çarəsizləri üçün cəlbedici deyil; bu ideya
üsul onların marağına daha çox cavab bütün saf adamlara xas olan ədalət hissinə
verir; həyatdan sonrakı həyat və fiziki bir təskinlik verir, – özü də, çox vaxt bu
ölüm arasında seçim edərkən, biz də ideyanın, ədalətsiz bir cəmiyyətdə “status
məhz bu üsuldan istifadə etməliyik. İki qvo”nun bərqərar olmasıyçün tətbiqi
atımız var, amma seçəcəyimiz yol, təbii onlarda, paralel olaraq, bir ikrah hissi də
ki, üçdür – çünki biz onların arasında qəti doğurur. Axirət həyatına inam haradasa
seçim etməyə də bilərik – yəni aqnostisizm mütləq ədalət sisteminin və mütləq ədalət
mövqeyində qalarıq. məhkəməsinin varlığına söykənir – hamıya
əməllərinə görə qiymət veriləcək vaxt da
– İlk olaraq Mərc Vəziyyətindən ano- bəllidir, bunun hansı meyarlar əsasında
logiya gətirən Paskala görə, cavab bəlli ediləcəyi də.
idi: burada mütləq xristian inancını – hə-
yatdan sonrakı həyatı, həmin sonrakı – Lakin insan, əslində heç də axirət
həyatda hər kəsin qiymətinin veriləcəyini həyatı arzulamır – onun bütün arzuları
deyən inancı seçmək lazımdır. Bu, səhv ədalətin axirətdə deyil, burada və indi
olsa, nə itiririk? Heç bir şey. Düzdürsə, təntənəsi ilə bağlıdır. Onlar elə bir həyat
əvəzində, hər şey qazanmış oluruq. istəyirlər ki, axirətə ehtiyac öz-özünə
aradan qalxsın. Ölümdən sonrakı həyat
– Paskalın müasiri olan ən qatı ateist real həyatdakı peşmanlıqlar müqabilində
də bununla razılaşa bilərdi ki (əksəriyyətin xoş bir nağıl, psixoloji qoruyucu klapan
onlar üçün rahat olan cəhənnəm alovuna olaraq qalır.
inandığı ədalətsiz bir cəmiyyətdə), axirət
dünyası ideyası – istər həqiqi olsun, istərsə – Bizim dünyada ədalətin təntənəsinə
özümüz nail olmalıyıq; bizim Axirətə
