Page 132 - "Xəzər" 4/2016

– Әgər hər hansı bir kosmos nəhayət- nədir?” soruşmaq “Sonsuzluq nə vaxt

sizdirsə, deməli, onun axırı yoxdur. Lakin başlayıb, nə vaxt qurtarır?” soruşmaq

axırı olmayan heç nəyin konkret hədəfi qədər mənasız bir şeydir.

də ola bilməz. Beləliklə, onun yeganə hə- – Var olmağı sonda, yaxud, potensial

dəfi vasitələri olur. O, ona görə var olur olaraq, dərk etmək mümkündür; “Allah”

ki, var olsun. isə sonsuz dərəcədə dərkolunmazdır.

– Yalnız bir proses bütün şüurlu məx- Bizim prinsipcə öyrənə biləcəyimiz ən

luqlara bərabər əhəmiyyətə malik olmaq böyük şey, varlığın niyə olduğu kimi olması;

imkanı verir – o da əbədi davam edən davam etmək üçün hansısa qanunlara,

prosesdir. Təkamülün üz qoyduğu hansısa tərkib hissələrinə ehtiyac duymasıdır.

konkret məqsəd olsaydı, onda bizim Onun, ümumiyyətlə, nə üçün var olduğunu

hamımız ehram tikən fironun qulları olardıq. biz nə tez, nə gec – heç vaxt bilməyəcəyik.

Lakin əgər məqsəd yoxdursa və bu, yalnız – Məsum Avqustin: “Biz Allahın nə

nəhayətsiz kainatda mümkündürsə, onda olduğunu deyil, nə olmadığını bilirik” –

siz (hansı dünyadan, yaxud hansı əsrdən deyirdi. Mövcud olmaq fərdidir, deməli,

gəlməyinizdən asılı olmayaraq) və mən “Allah” fərdi deyil. Mövcudiyyət dəyişir,

132 bərabərik. Siz də, mən də, bizim hamımız deməli, “Allah” dəyişməzdir. Mövcudiyyət

eyni yamacdayıq – elə bir yamac ki, həm müdaxilə gücünə malikdir, deməli, “Allah”ın
2016 irəliyə, həm də geriyə bərabər qədər belə bir gücü yoxdur. Mövcudiyyətin sonu

uzanır. Bu, tamlığın sonsuzluğuna ən var, deməli, “Allah”ın sonu yoxdur. Lakin

böyük dəlildir. O heç vaxt yaranmayıb və “Allah” həm də hər yerdədir, çünki bütün

heç zaman bitməyəcək – ona görə ki, varlıqlar (və deməli, fərdi olanlar) hər

bütün var olanlar, məhz onun içində yerdə ola bilməz.

bərabər şəraitdə var ola bilsinlər. – “Allah” yoxdur; lakin onun yoxluğu

kainat miqyaslı var olma kimi duyulmadır.

“Allah” “O”, maddi varlıqlarda qəbul olunduğu

kimi var ola bilməz; amma bu, həmin

– Mən bu sözü adi mənasından ayıra vəziyyətdə maddi orqanizmlərin mənasız

bilməyim, bütün insan assosiasiyalarından sayılması demək deyil. Məsələn, əgər iki

fərqləndirməyim üçün dırnaqda verirəm. nəfərin dalaşdığını görüb müdaxilə

– “Allah” vəziyyətdir. Güc, varlıq, təsir etmirsinizsə (hərçənd ki, müdaxilə edə

deyil. O nə “kişidir”, nə “qadın” – o, “orta”- bilərdiniz), faktiki olaraq, müdaxilə

Con Faulz. Aristos dır. O, mövcud olmaq, yaxud olmamaq etməməyinizlə müdaxilə etmiş olursunuz;

deyil, həm mövcudluqda, həm də elə “Allah” məsələsində də, vəziyyət eynən

mövcudluqdan kənarda eyni vəziyyətdir. belədir.

– Lakin insan şüurunun olmayan bir – Bütöv – mahiyyətcə elə bir situa-

şeyin var olana necə təsir edə biləcəyini siyadır ki, onda prinsiplər və hadisələr

anlamağa qüdrəti çatmadığından, elə hər şey, fərdi mahiyyət isə heç nədir.

güman edirlər ki, “Allah” var və həmin Çünki bütöv, fərdi varlığa tam biganə olur,

təsirin də mənbəyi elə odur. Bizim “Allah” “Allah”ın hər şeydə bütövə hüsn-rəğbəti

haqda, onun niyyətləri barədə məlumat- olmalıdır. “Allah” öz rəğbətini var olmamağı,

sızlığımız daim sonsuz olacaq. “Allah mütləq dərkolunmazlığıyla göstərir. Başqa