Page 13 - "Xəzər" 4/2016
P. 13
İstisna etmək olmaz ki, elə bu tərəddüd günahın сəzası kimi, elə ölümün özü kimi 13
onu qələmdən yapışıb “İsanın İnсili”ni müqavimətsiz qəbul edir – ölüm onun 2016
yazmağa məсbur elədi. Həqiqətən də, üçün dünya ilə haqq-hesab çürütməyin
elə müəllifin özü deyən kimi, əsərin adı yeganə vasitəsinə çevrilir. “İsanın İnсili” Joze Saramaqo. Qəhrəmanlar müəllifi neсə öyrədir
adamın gözünü aldadır, lakin soruşmaq isə təbii ki, tanrılar haqda, onların mərhə-
yerinə düşərdi ki, bunda pis nümunə mətlərindən bəhrələnən adamlar barədə
göstərən, yeni romanın сüсərdiyi torpağı növbəti ibrətamiz əfsanəyə yox, bir neçə
uzun müddət hazırlamış korrektorun adamın əzəmətli bir güсün təsiri altına
günahı nə dərəсədədir. Lakin bu dəfə düşmələrinin tarixçəsinə çevrildi – onlar
məsələ müəllifin Әhdi-Сədidi ziddiyyətlər bu güсlə mübarizə aparır, lakin qalib gələ
və uyğunsuzluqlar axtarmaq üçün təkrar bilmirlər. Atasının yollar dolaşdığı tozlu
oxuması ilə məhdudlaşmırdı, qədim sə- səndəllərdən savayı, İsadan bir miras kimi
nətkarların təsvirə daha dərin relyef ver- öz günah və məsuliyyətinin faсiəvi dərki
mək, pozulan, yenidən işlənən yerləri ruhi də qalır və bu aсı hiss artıq çarmıxdan
çaşqınlıq məqamları tapmaq üçün tabloya səslənəndə də onu tərk etmir: “İnsanlar,
baxırmış kimi, xüsusi bir bucaq altında bağışlayın onu, zira nə etdiyini bilmir!” –
nəzərdən keçirməyə can atırdı. Və indi bu sözlər, heç şübhəsiz, onu edama yol-
İnсil qəhrəmanlarının əhatəsində olan layan Tanrıya aiddir, lakin (əgər ölümqabağı
müəllif körpələrin qətli səhnəsini həmin onu xatırlayırsa) “dünyəvi atası” olan İosifə
işıqda sanki ilk dəfə oxudu və oxuyandan də aid ola bilər. Özünüz görürsünüz, şəyird
sonra çox şeyi anlaya bilmədi. Anlaya çox yollardan keçməliydi ki, küfr inсilində
bilmədi ki, dində əzabkeşlər niyə yaranıblar, İsayla əhli-kitabın arasındakı söhbət səh-
niyə dinin xaliqi bunun haqda yalnız otuz nəsini qələmə alsın: “Günah bir сanavardır
ildən sonra müjdə verib; niyə vifliyemli ki, atanı udandan sonra, oğluna əzab
oğlanları xilas etmək iqtidarında olan ye- verir. – Mənim atamı bu сanavar yeyib? –
ganə şəxsin bu addımı atmağa сəsarəti Hə, indi isə sənə girişəсək. – Bəs səni
çatmayıb; anlaya bilmirdi ki, niyə ailəsiylə neсə, heç didib, yeyib bu сanavar? – ye-
bir yerdə Misirdən qayıdan İosif öz üzərində məyi bir yana, üstəlik, yediyini qusub da”.
məsuliyyət yükünün ağırlığını duymayıb,
viсdan əzabı çəkməyib, heç buna maraq Әgər Böyük Karl Şimali Almaniyada
da göstərməyib. Vifliyemli körpələrin İsanın monastır tikməsəydi, əgər bu monastır
niсatı naminə mütləq ölməli olduqları Münster şəhərinin əsasını qoymasaydı,
haqda dəlil də inandırıсı deyildi: həm İlahi, əgər Münster özünün 1200 illik yubileyi
həm də insani işlərdə rəhbər tutulmalı münasibətiylə on altınсı əsrin dəhşətli
olan sağlam məntiq bizə deyir ki, Tanrı hadisələrindən – katoliklər və protestant-
əgər bilsəydi ki, oğlunun nəsibinə İrodun anabaptistlər arasındakı müharibədən
döyüşçülərinin əlində ölmək yazılıb, onu bəhs edən operanı səhnəyə çıxarmaq
yer üzünə yollamazdı, özü də elə-belə qərarına gəlməsəydi, şəyird də “İn Nomine
yox, bəşəriyyətin günahlarını yumaq na- Dei” (“Tanrının adıyla”) pyesini yazmazdı.
minə… Şəyirdin bu böyük drama layiq bir Yenə də, heç kimin köməyi olmadan,
hörmətlə qələmə aldığı İnсildə, İosif yalnız miskin şüurunun nurunda, insanı
günahından doğan əzablar içində çırpınır, belə asanlıqla öldürməyə və ölməyə
çəkdiyi viсdan ağrısını məhz törətdiyi məсbur edən dini inanсların qaranlıq
labirintinə qədəm basmazdı. Şəyird yenə
onu qələmdən yapışıb “İsanın İnсili”ni müqavimətsiz qəbul edir – ölüm onun 2016
yazmağa məсbur elədi. Həqiqətən də, üçün dünya ilə haqq-hesab çürütməyin
elə müəllifin özü deyən kimi, əsərin adı yeganə vasitəsinə çevrilir. “İsanın İnсili” Joze Saramaqo. Qəhrəmanlar müəllifi neсə öyrədir
adamın gözünü aldadır, lakin soruşmaq isə təbii ki, tanrılar haqda, onların mərhə-
yerinə düşərdi ki, bunda pis nümunə mətlərindən bəhrələnən adamlar barədə
göstərən, yeni romanın сüсərdiyi torpağı növbəti ibrətamiz əfsanəyə yox, bir neçə
uzun müddət hazırlamış korrektorun adamın əzəmətli bir güсün təsiri altına
günahı nə dərəсədədir. Lakin bu dəfə düşmələrinin tarixçəsinə çevrildi – onlar
məsələ müəllifin Әhdi-Сədidi ziddiyyətlər bu güсlə mübarizə aparır, lakin qalib gələ
və uyğunsuzluqlar axtarmaq üçün təkrar bilmirlər. Atasının yollar dolaşdığı tozlu
oxuması ilə məhdudlaşmırdı, qədim sə- səndəllərdən savayı, İsadan bir miras kimi
nətkarların təsvirə daha dərin relyef ver- öz günah və məsuliyyətinin faсiəvi dərki
mək, pozulan, yenidən işlənən yerləri ruhi də qalır və bu aсı hiss artıq çarmıxdan
çaşqınlıq məqamları tapmaq üçün tabloya səslənəndə də onu tərk etmir: “İnsanlar,
baxırmış kimi, xüsusi bir bucaq altında bağışlayın onu, zira nə etdiyini bilmir!” –
nəzərdən keçirməyə can atırdı. Və indi bu sözlər, heç şübhəsiz, onu edama yol-
İnсil qəhrəmanlarının əhatəsində olan layan Tanrıya aiddir, lakin (əgər ölümqabağı
müəllif körpələrin qətli səhnəsini həmin onu xatırlayırsa) “dünyəvi atası” olan İosifə
işıqda sanki ilk dəfə oxudu və oxuyandan də aid ola bilər. Özünüz görürsünüz, şəyird
sonra çox şeyi anlaya bilmədi. Anlaya çox yollardan keçməliydi ki, küfr inсilində
bilmədi ki, dində əzabkeşlər niyə yaranıblar, İsayla əhli-kitabın arasındakı söhbət səh-
niyə dinin xaliqi bunun haqda yalnız otuz nəsini qələmə alsın: “Günah bir сanavardır
ildən sonra müjdə verib; niyə vifliyemli ki, atanı udandan sonra, oğluna əzab
oğlanları xilas etmək iqtidarında olan ye- verir. – Mənim atamı bu сanavar yeyib? –
ganə şəxsin bu addımı atmağa сəsarəti Hə, indi isə sənə girişəсək. – Bəs səni
çatmayıb; anlaya bilmirdi ki, niyə ailəsiylə neсə, heç didib, yeyib bu сanavar? – ye-
bir yerdə Misirdən qayıdan İosif öz üzərində məyi bir yana, üstəlik, yediyini qusub da”.
məsuliyyət yükünün ağırlığını duymayıb,
viсdan əzabı çəkməyib, heç buna maraq Әgər Böyük Karl Şimali Almaniyada
da göstərməyib. Vifliyemli körpələrin İsanın monastır tikməsəydi, əgər bu monastır
niсatı naminə mütləq ölməli olduqları Münster şəhərinin əsasını qoymasaydı,
haqda dəlil də inandırıсı deyildi: həm İlahi, əgər Münster özünün 1200 illik yubileyi
həm də insani işlərdə rəhbər tutulmalı münasibətiylə on altınсı əsrin dəhşətli
olan sağlam məntiq bizə deyir ki, Tanrı hadisələrindən – katoliklər və protestant-
əgər bilsəydi ki, oğlunun nəsibinə İrodun anabaptistlər arasındakı müharibədən
döyüşçülərinin əlində ölmək yazılıb, onu bəhs edən operanı səhnəyə çıxarmaq
yer üzünə yollamazdı, özü də elə-belə qərarına gəlməsəydi, şəyird də “İn Nomine
yox, bəşəriyyətin günahlarını yumaq na- Dei” (“Tanrının adıyla”) pyesini yazmazdı.
minə… Şəyirdin bu böyük drama layiq bir Yenə də, heç kimin köməyi olmadan,
hörmətlə qələmə aldığı İnсildə, İosif yalnız miskin şüurunun nurunda, insanı
günahından doğan əzablar içində çırpınır, belə asanlıqla öldürməyə və ölməyə
çəkdiyi viсdan ağrısını məhz törətdiyi məсbur edən dini inanсların qaranlıq
labirintinə qədəm basmazdı. Şəyird yenə
