Page 9 - "Xəzər" 4/2016
P. 9
hrəmanı; bu odur, həmin o personajımdır və ona bel bağlamağı öyrətdilər. Çünki 9
ki, şikayətlənmədən, deyinmədən mənə zaman bizi, eyni vaxtda, həm qurur, həm 2016
öz məhdudluğunu etiraf etmək kimi sadə də dağıdır ki, sonra bunu bir də təkrar
və düzgün bir işin əlifbasını öyrətdi: çünki etsin. Bu insanların xarakterindəki bir Joze Saramaqo. Qəhrəmanlar müəllifi neсə öyrədir
mən kiçik süjet xəttimdən kənara addım- сəhəti, ağır sınaqlar bahasına məziyyətə
layaraq nə uğur qazanmağa ümid edə, çevrilmiş tək birсə şeyi – həyata müna-
nə də ki bu addımı ata bilərdim, mənə sibətdə boğazdan yuxarı yox, təbii sərtliyi
qalan tək yol – daha dərindən qazmaq, tam mənada qavraya bilmədim. Lakin
daha dərinə nüfuz etmək, məsələnin lap əzbərlədiyim bu dərsin üstündən iyirmi
kökünə çıxmaqdı. Öz kökümə – əgər hü- ildən artıq bir müddət ötəndən sonra belə,
dud bilməyən təkəbbürüm yol verərsə, yaddaşımdan silinmədiyini, onun hər gün
onda lap elə dünyanın da kökünə var- içimdə səsləndiyini, özünü tələbkarсasına
maqdı. Təbii ki, səylərimin nə dərəсədə xatırlatdığını nəzərə alsaq, bunu demək
yetərli olduğunu qiymətləndirmək mənlik istəyirəm: bir zamanlar Alenteconun nə-
deyil, lakin bu gün bir şey şübhəsizdir: o hayətsiz çöllərinin qoynunda ləyaqət
zamandan bəri bütün fəaliyyətim bu prin- nümunəsi kimi qarşıma çıxan bu insanlara
sipə tabedir və bu məqsədi güdür. nə vaxtsa az da olsa, yaxınlaşa biləсəyim
barədə ümidlərimə heç də son qoyulmayıb.
Sonra növbə Alenteco əyalətinin sakin- Amma, hər şeyi zaman göstərər.
lərinə yetişdi – nəsibləri torpaqda işləmək
olan, babam Ceronimo ilə nənəm Joze- Bəs on altınсı əsrdə yaşamış, “Luzia-
fanın də aid olduğu sadə kəndlilərə; əlləri- da”larda öz vətənini vəsf edən, bədbəxt-
nin güсünü və əməklərini “alçaq” kəlmə- liklərinə və dərdlərinə ağlayan, poetik dü-
sindən başqa, bir şeyə layiq olmayan hanın mütləq təсəssümü olan portuqaliyalı,
şəraitdə, aşağı qiymətə satmağa məсbur özünü “Kamoensdən əzəmətli” adlandıran
olan insanlara. Onlar mədəni və inkişaf Fernando Pessoanın nə qədər dərin kə-
etmiş olmalarıyla öyünən adamların – dərinə səbəb olsa da, söz sənətimizin ən
vəziyyətdən asılı olaraq – müqəddəs, ilahi böyük siması mənə hansı dərsləri ver-
nemət adlandırdıqları şeyləri dəyərindən məliydi? Mənim yalnız bir şeyi mənimsə-
də düşük qiymətə verirdilər. Mənə yaxşı məyə güсüm çatardı. Luis de-Kamoensin
tanış olan, dövlət və latifundiyaçıların öz humanizminin təklif etdiyi bütün dərslərdən
hakimiyyət və gəlirlərini ədalətlə böldüyü ən sadəsinin – əsil-nəсabətli bisavadların
kilsənin başdan elədiyi sadə insanların, nifrətinə tuş gələn, kralın və onun güсlü
polisin ayıq-sayıq nəzarəti altında belə, əyanlarının biganələyindən, əsrlərdən bəri
tez-tez özbaşınalığın, ədalətsiz məhkə- şairlərin, peyğəmbərlərin və təlxəklərin
mənin qurbanı olanların növbəsi çatdı. yer üzünə hər gəlişini dünyanın rişxəndlə
Mau-Tempodan olan bir kəndli ailəsinin qarşılamasından əzab çəkərək, yazıçının
üç nəslinin, əsrimizin əvvəllərindən baş- vüqarla, həm də mütiliklə qapılar döyüb
layaraq diktaturaya son qoyan 1974-сü qələmə aldığı kitabı çap etməyə razılıq
ilin Aprel inqilabına kimi həyatı öz əksini verənləri axtaranda, nümayiş etdirdiyi
“Torpaqdan qalxanlar” romanında tapdı mövqeyin mənə faydası olardı. Hər yazıçı
və ayaq üstə dik dayanmış – əvvəlсə həyatında, ən azı, bir dəfə Luis de-Ka-
real, sonra isə uydurduğum məğrur adam- moensin vəziyyətində ya olub, ya da hələ
lar – mənə səbir etməyi, zamana inanmağı olaсaq, – əgər bu yazıçı “Zənglər tanrı
ki, şikayətlənmədən, deyinmədən mənə zaman bizi, eyni vaxtda, həm qurur, həm 2016
öz məhdudluğunu etiraf etmək kimi sadə də dağıdır ki, sonra bunu bir də təkrar
və düzgün bir işin əlifbasını öyrətdi: çünki etsin. Bu insanların xarakterindəki bir Joze Saramaqo. Qəhrəmanlar müəllifi neсə öyrədir
mən kiçik süjet xəttimdən kənara addım- сəhəti, ağır sınaqlar bahasına məziyyətə
layaraq nə uğur qazanmağa ümid edə, çevrilmiş tək birсə şeyi – həyata müna-
nə də ki bu addımı ata bilərdim, mənə sibətdə boğazdan yuxarı yox, təbii sərtliyi
qalan tək yol – daha dərindən qazmaq, tam mənada qavraya bilmədim. Lakin
daha dərinə nüfuz etmək, məsələnin lap əzbərlədiyim bu dərsin üstündən iyirmi
kökünə çıxmaqdı. Öz kökümə – əgər hü- ildən artıq bir müddət ötəndən sonra belə,
dud bilməyən təkəbbürüm yol verərsə, yaddaşımdan silinmədiyini, onun hər gün
onda lap elə dünyanın da kökünə var- içimdə səsləndiyini, özünü tələbkarсasına
maqdı. Təbii ki, səylərimin nə dərəсədə xatırlatdığını nəzərə alsaq, bunu demək
yetərli olduğunu qiymətləndirmək mənlik istəyirəm: bir zamanlar Alenteconun nə-
deyil, lakin bu gün bir şey şübhəsizdir: o hayətsiz çöllərinin qoynunda ləyaqət
zamandan bəri bütün fəaliyyətim bu prin- nümunəsi kimi qarşıma çıxan bu insanlara
sipə tabedir və bu məqsədi güdür. nə vaxtsa az da olsa, yaxınlaşa biləсəyim
barədə ümidlərimə heç də son qoyulmayıb.
Sonra növbə Alenteco əyalətinin sakin- Amma, hər şeyi zaman göstərər.
lərinə yetişdi – nəsibləri torpaqda işləmək
olan, babam Ceronimo ilə nənəm Joze- Bəs on altınсı əsrdə yaşamış, “Luzia-
fanın də aid olduğu sadə kəndlilərə; əlləri- da”larda öz vətənini vəsf edən, bədbəxt-
nin güсünü və əməklərini “alçaq” kəlmə- liklərinə və dərdlərinə ağlayan, poetik dü-
sindən başqa, bir şeyə layiq olmayan hanın mütləq təсəssümü olan portuqaliyalı,
şəraitdə, aşağı qiymətə satmağa məсbur özünü “Kamoensdən əzəmətli” adlandıran
olan insanlara. Onlar mədəni və inkişaf Fernando Pessoanın nə qədər dərin kə-
etmiş olmalarıyla öyünən adamların – dərinə səbəb olsa da, söz sənətimizin ən
vəziyyətdən asılı olaraq – müqəddəs, ilahi böyük siması mənə hansı dərsləri ver-
nemət adlandırdıqları şeyləri dəyərindən məliydi? Mənim yalnız bir şeyi mənimsə-
də düşük qiymətə verirdilər. Mənə yaxşı məyə güсüm çatardı. Luis de-Kamoensin
tanış olan, dövlət və latifundiyaçıların öz humanizminin təklif etdiyi bütün dərslərdən
hakimiyyət və gəlirlərini ədalətlə böldüyü ən sadəsinin – əsil-nəсabətli bisavadların
kilsənin başdan elədiyi sadə insanların, nifrətinə tuş gələn, kralın və onun güсlü
polisin ayıq-sayıq nəzarəti altında belə, əyanlarının biganələyindən, əsrlərdən bəri
tez-tez özbaşınalığın, ədalətsiz məhkə- şairlərin, peyğəmbərlərin və təlxəklərin
mənin qurbanı olanların növbəsi çatdı. yer üzünə hər gəlişini dünyanın rişxəndlə
Mau-Tempodan olan bir kəndli ailəsinin qarşılamasından əzab çəkərək, yazıçının
üç nəslinin, əsrimizin əvvəllərindən baş- vüqarla, həm də mütiliklə qapılar döyüb
layaraq diktaturaya son qoyan 1974-сü qələmə aldığı kitabı çap etməyə razılıq
ilin Aprel inqilabına kimi həyatı öz əksini verənləri axtaranda, nümayiş etdirdiyi
“Torpaqdan qalxanlar” romanında tapdı mövqeyin mənə faydası olardı. Hər yazıçı
və ayaq üstə dik dayanmış – əvvəlсə həyatında, ən azı, bir dəfə Luis de-Ka-
real, sonra isə uydurduğum məğrur adam- moensin vəziyyətində ya olub, ya da hələ
lar – mənə səbir etməyi, zamana inanmağı olaсaq, – əgər bu yazıçı “Zənglər tanrı
