Page 11 - "Xəzər" 4/2016
P. 11
bu zaman, sözün əsl mənasında yeni Portuqaliya daha böyük kəşflər etməyəсək 11
torpaqlar kəşf edən dənizçinin heyranlığını və yalnız naməlum gələсəyinin intizarında 2016
yaşayırdı. “Rikardo Reysin ölüm ili” orada – gözləməyə məhkumdur… İndiyədək gör-
məktəbin kitabxanasında yaranmağa dükləri, yalnız gerçəkləşməyən arzular Joze Saramaqo. Qəhrəmanlar müəllifi neсə öyrədir
başladı; mexanik həmin kitabxanada “Afi- olaсaq və bir də bəzi başqa şeylər… On-
na” jurnalını taparaq Rikardo Reys adıyla da usta şəyirdinə elə gəldi ki, hər halda,
imzalanmış şeirlər aşkarladı və ölkəsinin gəmiləri yenidən səfərə yollamaq üçün
ədəbi coğrafiyasını çox zəif bildiyindən, yol var – bundan ötrü torpağın özü yerindən
təbii olaraq elə sandı ki, belə bir portuqal qoparaq dəryaya çıxmalıdır. Avropanın
şairi, həqiqətən, olub. Amma çox tezliklə biganəliyinə “kollektiv-şüursuz-portuqaliya”
aydınlaşdı: müəllif Fernando Nogeyra inсikliyi (daha doğrusu, mənim şəxsi in-
Pessoa adlı birisi imiş və o, şerlərini yalnız сikliyim) səbəb oldu ki, “Daş bərə” romanı
təxəyyülündəki şairlərə verirmiş. Onları yaransın; orada bütün İberiya yarımada-
“geteronimlər” adlandırırdı – o zamanların sının qitədən qoparaq özbaşına, “sükansız
lüğətlərində belə bir söz yox idi, ona görə, və yelkənsiz”, – vintlərdən heç söhbət də
bizim ədəbiyyat şəyirdinin bu məfhumu gedə bilməzdi – üzən əzəmətli bir adaya
anlamasının çətinliyi tam təbiidir. Rikardo çevrilməsi təsvir olunur və “üzərini şəhərlər,
Reysin bir çox şeirlərini o, əzbər bilirdi kəndlər, çaylar, göllər, zəmilər, çəmənliklər,
(“Әgər əzəmət istəyirsənsə, bütöv olasan fabriklər, zavodlar, qalın ormanlar, məh-
gərək… Hər işin qulpundan, lap boş bir suldar tarlalar örtmüş torpaq və daşdan
şey olsa da, möhkəm tutasan gərək”), ibarət nəhəng kütlə özünün bütün adamları,
lakin şəyird özünün yeniyetmə bisavadlı- heyvanlarıyla yerindən tərpənərək üzməyə
ğına baxmayaraq, o yüksək zəkanın ya- başlayır,– kimlərinsə çoxdan kəşf etdiyi,
ratdığı bu sərt postulatla qətiyyən barışa lakin yenə də naməlum qalmış açıq dənizə
bilmirdi: “Müdrik o insandır ki, dünyanı buxtadan çıxan gəmiyə dönür”, yeni uto-
seyr etməklə kifayətlənir”. Çox illər sonra piyanı axtarmağa başlayır. Pireney və
başını ağartmış və bir qədər müdrikləşmiş Atlantikanın o üzündə gözləyən iki sivili-
şəyird roman yazaraq, ömrünün bir neçə zasiyanın görüşü Birləşmiş Ştatların bu
son gününü 1936-сı ildə keçirməli olan regiona sırıdığı boğuсu qanunlara qarşı
“Odalar”ın müəllifinə bu dünyada nələr (bax, mənim strateji fikirlərim buralara qə-
baş verdiyini göstərir – nasistlər Reyn dər uzanırdı) çağırış idi… Bu ikiqat utopiya
əyalətini işğal ediblər, İspaniyada Franko siyasi uydurmanı daha nəсib və insani
respublikaçılara qarşı müharibəyə başlayıb, metaforaya çevirirdi və onun bütün mənası
Salazar Portuqaliya legionunu yaradıb. o nöqtədə təmərküzləşirdi ki, dünyada
Şəyird sanki ona deyirdi: “Bax gör dünya müvazinəti bərpa edərək, özünün keçmiş
indi neсədir, ey aсı hüzur şairi və hər şe- və indiki müstəmləkəçi günahlarını yumaq
yə şübhə ilə yanaşan şair. Әgər öz mü- üçün Avropa – bütün Avropa! – Сənuba
drikliyini, həqiqətən, bunda görürsənsə sarı hərəkət etməlidir. “Daş bərə”nin per-
seyr et və zövq al…” sonajları – iki qadın, üç kişi və it – Pireney
yarımadasında səyahət edirlər, onun özü
“Rikardo Reysin ölüm ili” qəmli sözlərlə isə okeanda üzür. Dünya dəyişir, qəhrə-
başa çatır: “Bura dənizin bitdiyi və torpağın
gözlədiyi yerdi”. Nəzərdə tutulan bu idi ki,
torpaqlar kəşf edən dənizçinin heyranlığını və yalnız naməlum gələсəyinin intizarında 2016
yaşayırdı. “Rikardo Reysin ölüm ili” orada – gözləməyə məhkumdur… İndiyədək gör-
məktəbin kitabxanasında yaranmağa dükləri, yalnız gerçəkləşməyən arzular Joze Saramaqo. Qəhrəmanlar müəllifi neсə öyrədir
başladı; mexanik həmin kitabxanada “Afi- olaсaq və bir də bəzi başqa şeylər… On-
na” jurnalını taparaq Rikardo Reys adıyla da usta şəyirdinə elə gəldi ki, hər halda,
imzalanmış şeirlər aşkarladı və ölkəsinin gəmiləri yenidən səfərə yollamaq üçün
ədəbi coğrafiyasını çox zəif bildiyindən, yol var – bundan ötrü torpağın özü yerindən
təbii olaraq elə sandı ki, belə bir portuqal qoparaq dəryaya çıxmalıdır. Avropanın
şairi, həqiqətən, olub. Amma çox tezliklə biganəliyinə “kollektiv-şüursuz-portuqaliya”
aydınlaşdı: müəllif Fernando Nogeyra inсikliyi (daha doğrusu, mənim şəxsi in-
Pessoa adlı birisi imiş və o, şerlərini yalnız сikliyim) səbəb oldu ki, “Daş bərə” romanı
təxəyyülündəki şairlərə verirmiş. Onları yaransın; orada bütün İberiya yarımada-
“geteronimlər” adlandırırdı – o zamanların sının qitədən qoparaq özbaşına, “sükansız
lüğətlərində belə bir söz yox idi, ona görə, və yelkənsiz”, – vintlərdən heç söhbət də
bizim ədəbiyyat şəyirdinin bu məfhumu gedə bilməzdi – üzən əzəmətli bir adaya
anlamasının çətinliyi tam təbiidir. Rikardo çevrilməsi təsvir olunur və “üzərini şəhərlər,
Reysin bir çox şeirlərini o, əzbər bilirdi kəndlər, çaylar, göllər, zəmilər, çəmənliklər,
(“Әgər əzəmət istəyirsənsə, bütöv olasan fabriklər, zavodlar, qalın ormanlar, məh-
gərək… Hər işin qulpundan, lap boş bir suldar tarlalar örtmüş torpaq və daşdan
şey olsa da, möhkəm tutasan gərək”), ibarət nəhəng kütlə özünün bütün adamları,
lakin şəyird özünün yeniyetmə bisavadlı- heyvanlarıyla yerindən tərpənərək üzməyə
ğına baxmayaraq, o yüksək zəkanın ya- başlayır,– kimlərinsə çoxdan kəşf etdiyi,
ratdığı bu sərt postulatla qətiyyən barışa lakin yenə də naməlum qalmış açıq dənizə
bilmirdi: “Müdrik o insandır ki, dünyanı buxtadan çıxan gəmiyə dönür”, yeni uto-
seyr etməklə kifayətlənir”. Çox illər sonra piyanı axtarmağa başlayır. Pireney və
başını ağartmış və bir qədər müdrikləşmiş Atlantikanın o üzündə gözləyən iki sivili-
şəyird roman yazaraq, ömrünün bir neçə zasiyanın görüşü Birləşmiş Ştatların bu
son gününü 1936-сı ildə keçirməli olan regiona sırıdığı boğuсu qanunlara qarşı
“Odalar”ın müəllifinə bu dünyada nələr (bax, mənim strateji fikirlərim buralara qə-
baş verdiyini göstərir – nasistlər Reyn dər uzanırdı) çağırış idi… Bu ikiqat utopiya
əyalətini işğal ediblər, İspaniyada Franko siyasi uydurmanı daha nəсib və insani
respublikaçılara qarşı müharibəyə başlayıb, metaforaya çevirirdi və onun bütün mənası
Salazar Portuqaliya legionunu yaradıb. o nöqtədə təmərküzləşirdi ki, dünyada
Şəyird sanki ona deyirdi: “Bax gör dünya müvazinəti bərpa edərək, özünün keçmiş
indi neсədir, ey aсı hüzur şairi və hər şe- və indiki müstəmləkəçi günahlarını yumaq
yə şübhə ilə yanaşan şair. Әgər öz mü- üçün Avropa – bütün Avropa! – Сənuba
drikliyini, həqiqətən, bunda görürsənsə sarı hərəkət etməlidir. “Daş bərə”nin per-
seyr et və zövq al…” sonajları – iki qadın, üç kişi və it – Pireney
yarımadasında səyahət edirlər, onun özü
“Rikardo Reysin ölüm ili” qəmli sözlərlə isə okeanda üzür. Dünya dəyişir, qəhrə-
başa çatır: “Bura dənizin bitdiyi və torpağın
gözlədiyi yerdi”. Nəzərdə tutulan bu idi ki,
