Page 133 - "Xəzər"
P. 133
bbəli bir çadır qurar, imkanı çatarsa, qumaş, bir neçə ədəd çörək, bir ovuc 133
ona bir qoyun verər. kişmiş, yüz dənə ceviz verib yumşalda 2015
bildik. Bunları verəndə bizə baş əydi.
…Bir türkün yurdundan tanımadığı İbn Fədlan. Səyahətnamə
bir kimsə keçib ona: “Mən sənin Bu, türklərin adətidir. Bir adam
qonağınam. Dəvələrindən, heyvanların- digərinə yaxşılıq eləyirsə, yaxşılıq
dan, pul-paradan bu qədərə ehtiyacım görən adam onu edənə səcdə qılar.
var”, – desə, türk istədiyini ona verər. Yınal bu hədiyyələrimizi qəbul edəndə:
Әgər tacir bu səfəri əsnasında ölərsə, “Evlərim (çadırlarım) uzaqda olmasa,
karvanı geri dönəndə, türk karvan mən də sizə qoyun verər, bəxşişlər
əhlindən qonağının harda olduğunu ərmağan edərdim”, – dedi. Biz yolu-
soruşar. “Öldü” cavabını alarsa, muza davam etdik.
qafilənin yüklərini endirər. Tacirlərin
içindən ağıllı, ağsaqqal hesab etdiyi Ertəsi gün yolda əyni-başı cır-
birini çağırıb yükləri onun qarşısında cındır, qəlbi xain bir türkə rast gəldik.
açar. Bir zərrə qədər artığı olmadan Göydən leysan tökülürdü. Həmin adam:
borc verdiyi pulu da, dəvə və heyvanları “Dayanın!” – deyə bağırdı. Üç minə
da götürər. […] qədər heyvan, beş minə qədər də
insanın cəm olduğu o boyda qafilə
Әgər türk, müsəlman qonağını geri dayandı.
qayıdan karvanda görməsə, harda
olduğunu soruşar, […] getdiyi yeri – Heç biriniz keçə bilməzsiniz! –
biləndə onu tapana qədər, verdiklərini dedi.
və hədiyyə etdiklərini geri alana qədər
axtarar. – Biz Kuzerkinin1 dostlarıyıq, –
dedik.
Bu da türklərin adətlərindəndir:
[…] Türklərin hökmdarları və rəisləri O, gülməyə başladı:
arasında ilk gördüyümüz Küçük Yınal – Kuzerkin kimdi? – dedi, – işiyim
(Yınal əl-Sağır) idi. Bir az əvvəl onun saqqalına! Sonra Xarəzm dilinlə
müsəlman olmuş, lakin tayfası: “Pakend!” – deyə çörək tələb etdi.
“Müsəlman olsan, bizə başçılıq edə Ona bir neçə lavaş verdim. Onları aldı:
bilməzsən”, – deyincə müsəlmanlığı – Haydı, gedin. Sizə yazığım gəldi,
buraxmışdı. Onun yurduna gəlib çatan- – dedi.
da (məramımızı bilib): “Sizin o tərəfə
keçməyinizə izin verə bilmərəm. Çünki İbn Fədlan belə deyir:
biz heç bir zaman belə bir şey Oğuzlardan biri xəstələnərsə,
eşitmədik, olacağını da təsəvvürümüzə cariyələri və kölələri ona qulluq edər.
gətirə bilmərik”, – dedi. Ona bir az dil- Bunlardan başqa ev adamlarından
ağız eləyib, on dirhəm dəyərində bir heç kim ona yaxınlaşa bilməz. Aralıda
Cürcan qaftanı, bir parça toxuma ona ayrıca bir çadır qurarlar. Ölənə,
ya da sağalana qədər o həmən çadırda
qalar.
1 Kuzerkin – İbn Fədlanın öz izahına görə yabğunun vəkili deməkdir. Bu sözün “Kadırxan” və ya “Kül-erkin” sözünün
bir variantı olduğu ehtimal olunur.
ona bir qoyun verər. kişmiş, yüz dənə ceviz verib yumşalda 2015
bildik. Bunları verəndə bizə baş əydi.
…Bir türkün yurdundan tanımadığı İbn Fədlan. Səyahətnamə
bir kimsə keçib ona: “Mən sənin Bu, türklərin adətidir. Bir adam
qonağınam. Dəvələrindən, heyvanların- digərinə yaxşılıq eləyirsə, yaxşılıq
dan, pul-paradan bu qədərə ehtiyacım görən adam onu edənə səcdə qılar.
var”, – desə, türk istədiyini ona verər. Yınal bu hədiyyələrimizi qəbul edəndə:
Әgər tacir bu səfəri əsnasında ölərsə, “Evlərim (çadırlarım) uzaqda olmasa,
karvanı geri dönəndə, türk karvan mən də sizə qoyun verər, bəxşişlər
əhlindən qonağının harda olduğunu ərmağan edərdim”, – dedi. Biz yolu-
soruşar. “Öldü” cavabını alarsa, muza davam etdik.
qafilənin yüklərini endirər. Tacirlərin
içindən ağıllı, ağsaqqal hesab etdiyi Ertəsi gün yolda əyni-başı cır-
birini çağırıb yükləri onun qarşısında cındır, qəlbi xain bir türkə rast gəldik.
açar. Bir zərrə qədər artığı olmadan Göydən leysan tökülürdü. Həmin adam:
borc verdiyi pulu da, dəvə və heyvanları “Dayanın!” – deyə bağırdı. Üç minə
da götürər. […] qədər heyvan, beş minə qədər də
insanın cəm olduğu o boyda qafilə
Әgər türk, müsəlman qonağını geri dayandı.
qayıdan karvanda görməsə, harda
olduğunu soruşar, […] getdiyi yeri – Heç biriniz keçə bilməzsiniz! –
biləndə onu tapana qədər, verdiklərini dedi.
və hədiyyə etdiklərini geri alana qədər
axtarar. – Biz Kuzerkinin1 dostlarıyıq, –
dedik.
Bu da türklərin adətlərindəndir:
[…] Türklərin hökmdarları və rəisləri O, gülməyə başladı:
arasında ilk gördüyümüz Küçük Yınal – Kuzerkin kimdi? – dedi, – işiyim
(Yınal əl-Sağır) idi. Bir az əvvəl onun saqqalına! Sonra Xarəzm dilinlə
müsəlman olmuş, lakin tayfası: “Pakend!” – deyə çörək tələb etdi.
“Müsəlman olsan, bizə başçılıq edə Ona bir neçə lavaş verdim. Onları aldı:
bilməzsən”, – deyincə müsəlmanlığı – Haydı, gedin. Sizə yazığım gəldi,
buraxmışdı. Onun yurduna gəlib çatan- – dedi.
da (məramımızı bilib): “Sizin o tərəfə
keçməyinizə izin verə bilmərəm. Çünki İbn Fədlan belə deyir:
biz heç bir zaman belə bir şey Oğuzlardan biri xəstələnərsə,
eşitmədik, olacağını da təsəvvürümüzə cariyələri və kölələri ona qulluq edər.
gətirə bilmərik”, – dedi. Ona bir az dil- Bunlardan başqa ev adamlarından
ağız eləyib, on dirhəm dəyərində bir heç kim ona yaxınlaşa bilməz. Aralıda
Cürcan qaftanı, bir parça toxuma ona ayrıca bir çadır qurarlar. Ölənə,
ya da sağalana qədər o həmən çadırda
qalar.
1 Kuzerkin – İbn Fədlanın öz izahına görə yabğunun vəkili deməkdir. Bu sözün “Kadırxan” və ya “Kül-erkin” sözünün
bir variantı olduğu ehtimal olunur.
