Page 128 - "Xəzər"

SӘYAHӘTNAMӘ Məsələnin həllində vasitəçi Nəzir

Müqəddimə əl-Hərami3 idi. Mənim vəzifəm isə

Bu kitab Muhamməd bin Süley- hökmdara xəlifənin məktubunu oxu-

manın yaxın adamı və Xəlifə əl- maq, göndərilən hədiyyələri çatdırmaq,

Müqtədirin Bulqar (Sakalibə)1 hökm- fakih (şəriət hökmlərini öyrədən xocalar)

darına elçi göndərdiyi Әhməd bin və müəllimlərə nəzarət etmək idi.

Fədlan bin əl-Abbas bin Rəşid bin Qalanın tikintisində xərclənəcək pul,

Həmmədin əsəridir. Müəllif bu əsərdə fakih və müəllimlərə ödənəcək maaş

türk, xəzər, rus, bulqar (səkalibə), İbn əl-Furatın4 Xarəzmdəki Artahuş-

başqurt və başqa tayfaların ölkələrində misen təsərrüfatlarından yığılan

gördüyü dini ayrılıqlardan, hökmdar- gəlirdən alınmaqla hökmdara təslim

larına dair xəbərlərdən və yaşayışları edilməliydi.

haqqındakı müşahidələrdən bəhs edir. Bulqar (Sakalibə) hökmdarı

Әhməd bin Fədlan belə deyir: tərəfindən xəlifə əl-Müqtədirə göndəri-

Bulqar hökmdarı İltəbər Almuş bin lən elçi Abdullah bin Baştu əl-Xəzəri

128 Şilki2 xəlifə Әmir əl-Mömin əl-Müqtədirə idi5. Xəlifənin qarşı tərəfə göndərdiyi,

2015 bir məktub yazıb ondan islam dinini, heyətin içində Tegin əl-Türki6, Baris
şəriət qayda-qanunlarını öyrədə bilən, əl-Saklabi7, Nəzir əl-Həraminin mevlası

ölkəsində, məmləkətinin hər yerində və vəkili Sevsen əl-Rassi də vardı.

adına xütbə oxunması üçün minbər

və məscid tikməyi bacaran bir heyət

göndərməsini xahiş etmişdi. İltəbər

məktubunda düşmən hökmdarlardan

qorunmaq üçün xəlifənin bu məmlə-

kətdə bir qala inşa etdirməsini də

istəyirdi. Xəlifə Bulqar hökmdarının bu

istəklərini qəbul etdi.

İbn Fədlan. Səyahətnamə 1 İbn Fədlan bulqarları “sakalibə” (islavlar-slavyanlar) adlandırır. Sonra isə hökmdarlarından “Bulqar hökmdarı” deyə
bəhs edir. Ümumiyyətlə, orta əsrlərdə islam müəllifləri, sadəcə bulqarları deyil, bütün Avropa qövmlərini, germanları
və slavyanları sakalibə kimi qəbul edirdilər.
2 Almuş və Şilki adları bu gün çuvaşlarda işlənməkdədir. “İltəbər”in başqa tələffüz forması olan Yıltıvar (Bıltıvar) bəzi
türk boylarında hökmdar və ya şahzadə anlamındadır.
3 Nəzir əl-Hərami xəlifə Müqtədirin sarayında nüfuzlu bir şəxs idi. Mətndə onun səfir olduğu anlaşılır. Belə çıxır ki, o,
iki tərəf arasında vasitəçidir. Nümayəndə heyətinin seçilməsində başlıca rol oynamış, lakin özü Bulqariyaya
getməmiş, bu vəzifəni vəkili Sevsen əl-Rassiyə həvalə etmişdi.
4 İbn əl-Furat xəlifə Müqtədir zamanında 296-312 (908-924) illər arasında 3 dəfə vəzirlik məqamına yüksəlmiş bir
şəxsdir. 312 hicri tarixində Müqtədirin əmriylə öldürülmüşdür.
5 Abdullah bin Baştu əl-Xəzəri, bəlkə də Xəzər müsəlmanlarını təmsil edən siyasi mühacir idi. Bulqar hökmdarı
tərəfindən elçiliyə onun göndərilməsi bulqarların xəzərlərə qarşı dost olmayan münasibətini göstərməyə xidmət
edirdi.
6 Tegin əl-Türkinin Müqtədirin yaxın adamlarından olan Tegin əl-Hassa adlı tarixi şəxsiyyət olduğu güman edilir.
7 Baris əl-Saklabi öncə Samanilərdən Әhməd bin İsmayılın hacibi olmuş, sonra Bağdada qaçaraq xəlifənin qulluğuna
girmişdir. “Saklabi” təxəllüsü və adının Baris (Boris) olması bu şəxsin Bulqar mənşəli olduğunu göstərir.