Page 159 - "Xəzər"
P. 159
1) “qədim”liyin hüdudlarının müəyyən- Nəzəriyyənin güclü tərəfi olaraq mü- 159
ləşdirilməsi; əllifin elmi izah tələb edən çoxsaylı tarixi 2016
hadisələrin sistemini və ya ümumi tipo-
2) “qədim”liyin coğrafiyasının tarixi logiyasını müəyyən etməsi göstərilirsə, Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı
miqyası ilə təsəvvür edilməsi; zəif tərəfi kimi sosial yox, bioloji, hətta
biokimyəvi başlanğıca əsaslanması qeyd
3) “qədim dövr”lə “orta dövr” (və nəticə olunaraq kəskin tənqid edilir. Və məsələ
etibarilə “yeni dövr”) arasındakı genetik burasındadır ki, böyük tarix filosofunun
varisliyin parametrlərinin dəqiqləşdirilməsi. etnogenez nəzəriyyəsinin metodoloji
nüvəsini təşkil edən passionarlıq anlayışı
Və türk tarixinin fəlsəfəsinin mükəm- da sosial deyil, bioloji “mənşəli”dir… Lakin
məlliyi bu fundamental problemlərin hansı öz mövqeyində, nə qədər mübahisəli olsa
səviyyədə həll olunacağından asılıdır. da, ömrünün axırına qədər möhkəm da-
yanan (və əleyhdarlarını vaxtaşırı “obı-
* ** vatel” adlandırmaqdan çəkinməyən) mü-
Lev Qumilyovun etnogenez nəzəriyyəsi əllifin nəzəriyyəsinin məzmunu ilə yanaşı,
və ya təlimi XX əsrin sonu XXI əsrin əv- həmin nəzəriyyədən çıxış edərək irəli
vəllərində rus elmi-ideoloji fikrinin ən çox sürdüyü qlobal miqyaslı təklif – “vəsiyyət”i
maraq doğuran hadisələrindən, yaxud maraq doğurmaya bilməz.
“beyin püskürmələri”ndən biri kimi müxtəlif
səviyyələrdə geniş müzakirə obyektinə Lev Qumilyovun son kitabı “Rusdan
çevrilmiş, uzun illər dövlət tərəfindən bu Rusiyaya qədər”ə son sözündə əks
və ya digər şəkildə təqib olunmuş dissident olunmuş “vəsiyyət”i belə başlayır:
etnosşünasın “Rusdan Rusiyaya qədər”
adlı son kitabının 1995-ci ildə “Rusiyanı, Avrasiya kontinenti (əslində, onun
onun tarixini və ruhunu anlamaqdakı xid- avrasiya etnosunun formalaşdığı mərkəzi)
mətinə görə” Rusiyanın Dövlət mükafatına “üç dəfə birləşmişdir. Әvvəlcə onu Sarı
layiq görülməsi isə həmin marağı məlum dənizdən Qara dənizə qədərki əraziləri
mənada daha da gücləndirmişdir. Ancaq əhatə edən xaqanlıq yaradan türklər
o da az maraq kəsb etmir ki, Lev Qumil- birləşdirmişlər. Türkləri Sibirdən gələn
yovun son illər böyük tirajlarla buraxılan monqollar əvəz etmişlər. Tam tənəzzül
kitablarında müzakirə (və mübahisə) pred- və dezinteqrasiya dövründən sonra tə-
meti tarixşünaslıq problemləri yox, bu şəbbüsü öz əlinə Rusiya almışdır: XV
problemlər hüdudundan xeyli kənara çıxan əsrdən ruslar şərqə doğru hərəkət edərək
etnogenez nəzəriyyəsidir. Və təsadüfi deyil Sakit okeana çatmışlar. Beləliklə, yeni
ki, həmin cəhəti nəzərə alan Maks Zilbert hökmranlıq Türk xaqanlığı ilə Monqol ulu-
“Lev Qumilyov. Etnogenez nəzəriyyəsi. sunun “varis”i olmuşdur.
Böyük kəşf, yaxud mistikləşdirmə?” adlı
xüsusi kitab tərtib edərək nəşr etdirmişdir Rusiyanın başçılığı ilə birləşmiş
(Moskva, 2013) ki, burada M.İ.Artamonov, Avrasiyaya, ənənəvi olaraq, qərbdə katolik
İ.M.Dyakonov, Y.V.Bromley, Y.K.Yefremov, Avropa, Uzaq Şərqdə Çin, cənubda isə
B.A.Rıbakov, K.V.Çistov, Y.S.Lurye, müsəlman dünyası qarşı dayanmışlar”.
A.L.Yanov… kimi görkəmli mütəxəssislərin
Lev Qumilyovun məhz etnogenez nəzə- Göründüyü kimi, Lev Qumilyov Rusi-
riyyəsinə münasibəti əks olunur. yanı onun ənənəvi (təbii!) əleyhdarları
saydığı katolik Avropasını, Çini, müsəlman
dünyasını bütöv etnoslar (daha dəqiq de-
sək, superetnoslar) hesab edir.
ləşdirilməsi; əllifin elmi izah tələb edən çoxsaylı tarixi 2016
hadisələrin sistemini və ya ümumi tipo-
2) “qədim”liyin coğrafiyasının tarixi logiyasını müəyyən etməsi göstərilirsə, Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı
miqyası ilə təsəvvür edilməsi; zəif tərəfi kimi sosial yox, bioloji, hətta
biokimyəvi başlanğıca əsaslanması qeyd
3) “qədim dövr”lə “orta dövr” (və nəticə olunaraq kəskin tənqid edilir. Və məsələ
etibarilə “yeni dövr”) arasındakı genetik burasındadır ki, böyük tarix filosofunun
varisliyin parametrlərinin dəqiqləşdirilməsi. etnogenez nəzəriyyəsinin metodoloji
nüvəsini təşkil edən passionarlıq anlayışı
Və türk tarixinin fəlsəfəsinin mükəm- da sosial deyil, bioloji “mənşəli”dir… Lakin
məlliyi bu fundamental problemlərin hansı öz mövqeyində, nə qədər mübahisəli olsa
səviyyədə həll olunacağından asılıdır. da, ömrünün axırına qədər möhkəm da-
yanan (və əleyhdarlarını vaxtaşırı “obı-
* ** vatel” adlandırmaqdan çəkinməyən) mü-
Lev Qumilyovun etnogenez nəzəriyyəsi əllifin nəzəriyyəsinin məzmunu ilə yanaşı,
və ya təlimi XX əsrin sonu XXI əsrin əv- həmin nəzəriyyədən çıxış edərək irəli
vəllərində rus elmi-ideoloji fikrinin ən çox sürdüyü qlobal miqyaslı təklif – “vəsiyyət”i
maraq doğuran hadisələrindən, yaxud maraq doğurmaya bilməz.
“beyin püskürmələri”ndən biri kimi müxtəlif
səviyyələrdə geniş müzakirə obyektinə Lev Qumilyovun son kitabı “Rusdan
çevrilmiş, uzun illər dövlət tərəfindən bu Rusiyaya qədər”ə son sözündə əks
və ya digər şəkildə təqib olunmuş dissident olunmuş “vəsiyyət”i belə başlayır:
etnosşünasın “Rusdan Rusiyaya qədər”
adlı son kitabının 1995-ci ildə “Rusiyanı, Avrasiya kontinenti (əslində, onun
onun tarixini və ruhunu anlamaqdakı xid- avrasiya etnosunun formalaşdığı mərkəzi)
mətinə görə” Rusiyanın Dövlət mükafatına “üç dəfə birləşmişdir. Әvvəlcə onu Sarı
layiq görülməsi isə həmin marağı məlum dənizdən Qara dənizə qədərki əraziləri
mənada daha da gücləndirmişdir. Ancaq əhatə edən xaqanlıq yaradan türklər
o da az maraq kəsb etmir ki, Lev Qumil- birləşdirmişlər. Türkləri Sibirdən gələn
yovun son illər böyük tirajlarla buraxılan monqollar əvəz etmişlər. Tam tənəzzül
kitablarında müzakirə (və mübahisə) pred- və dezinteqrasiya dövründən sonra tə-
meti tarixşünaslıq problemləri yox, bu şəbbüsü öz əlinə Rusiya almışdır: XV
problemlər hüdudundan xeyli kənara çıxan əsrdən ruslar şərqə doğru hərəkət edərək
etnogenez nəzəriyyəsidir. Və təsadüfi deyil Sakit okeana çatmışlar. Beləliklə, yeni
ki, həmin cəhəti nəzərə alan Maks Zilbert hökmranlıq Türk xaqanlığı ilə Monqol ulu-
“Lev Qumilyov. Etnogenez nəzəriyyəsi. sunun “varis”i olmuşdur.
Böyük kəşf, yaxud mistikləşdirmə?” adlı
xüsusi kitab tərtib edərək nəşr etdirmişdir Rusiyanın başçılığı ilə birləşmiş
(Moskva, 2013) ki, burada M.İ.Artamonov, Avrasiyaya, ənənəvi olaraq, qərbdə katolik
İ.M.Dyakonov, Y.V.Bromley, Y.K.Yefremov, Avropa, Uzaq Şərqdə Çin, cənubda isə
B.A.Rıbakov, K.V.Çistov, Y.S.Lurye, müsəlman dünyası qarşı dayanmışlar”.
A.L.Yanov… kimi görkəmli mütəxəssislərin
Lev Qumilyovun məhz etnogenez nəzə- Göründüyü kimi, Lev Qumilyov Rusi-
riyyəsinə münasibəti əks olunur. yanı onun ənənəvi (təbii!) əleyhdarları
saydığı katolik Avropasını, Çini, müsəlman
dünyasını bütöv etnoslar (daha dəqiq de-
sək, superetnoslar) hesab edir.
