Page 156 - "Xəzər"

inkişaf etmiş xalqların tarixində müşahidə problemlərdən biri sayıla bilər. Hər şeydən

edilir. əvvəl ona görə ki, a) bu və ya digər

Etnosun psixologiyası onun hər bir etnosun özünəməxsus əlamətləri digər

tipik üzvünün xarakterində özünü bilavasitə etnoslarla müqayisədə (və əlaqədə) mey-

göstərməklə ümumən etnos barədə bilikləri dana çıxır, b) dünya bütövləşdikcə etnos-

genişləndirir, ona görə də etnosşünaslığı lararası əlaqələr sürətlə intensivləşərək,

etnopsixoloji müşahidələrdən, eksperi- müxtəlif səviyyələrdə olduqca çoxlu kəsişən

mentlərdən və elmi-nəzəri ümumiləşdir- məqamlar yaradır və s. etnosların etnos-

mələrdən kənarda təsəvvür etmək olmaz. şünaslıqda “superetnos” adlanan birliklərinə

Hər hansı xalqın psixologiyası, əsasən qədər dərinləşən kontaktları meydana

dörd mənbədən qidalanır: 1) genetik bio- çıxır.

sfera, 2) formalaşdığı coğrafiyanın Etnosşünaslıq bir elm olaraq yeni

çoxspektrli təsiri, 3) qəbul etdiyi dinin formalaşsa da, çox böyük perspektivlərə

kanonları, 4) etnik əlaqələr. malik olduğunu sübut etməyə, yəqin ki,

Etnopsixologiya, hər şeydən əvvəl, et- ehtiyac yoxdur. Zərurət isə onun (etnosşü-

nosun həm toplum şəklində, həm də tipik naslığın) anlayışlarını dəqiqləşdirməkdən,

üzvlərinin timsalında bu və ya digər aktual problemlərini sistemləşdirməkdən
156 hadisəyə təhtəlşüur reaksiyasında təzahür və tədqiqat metodlarını müəyyənləşdir-

2016 edir. məkdən ibarətdir ki, burada əsas elmi

Etnososiologiyanın tədqiqat obyekti istinad, bir tərəfdən, müxtəlif xalqlara bö-

isə etnosun ictimai strukturu, cəmiyyət və lünmüş insan cəmiyyətinin bizə az-çox

onun üzvü (fərd) arasındakı çoxtərəfli məlum olan bir neçə on minillik tarixinin

Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı münasibətlərdir ki, burada ümumtipoloji arxeoloji, etnoqrafik, tekstoloji və s. tarixi-

xüsusiyyətlərin çoxluğu ilə yanaşı, bir dirsə, digər tərəfdən, müasir dünyada ge-

etnos üçün xarakterik olan məqamlar da dən zəngin (və mürəkkəb) etnik proses-

vardır. lərdir.

Etnosun sosial təbiəti onun siyasi

xarakterinin əsas şərtidir. Və etnopolito- * **

logiyanın da əsas araşdırma mövzusu et- Çoxları kimi biz də heç bir şübhə

nos-dövlət münasibətləridir ki, bu baxım- etmirik ki, Lev Qumilyovun “Qədim türklər”i

dan, nəzəri olaraq, xalqlar üç yerə bölünür: türk tarixinin, haqqında bəhs olunan

1) müstəqil dövləti olanlar, 2) dövləti ya- dövrü barədə indiyə qədər yazılmış ən

rımmüstəqil olanlar və 3) dövləti olmayan- möhtəşəm kitabdır. Bu kitabın sovet

lar. dövlətində (və dövründə!) qələmə alındı-

Ümumiyyətlə, dövlətçiliyin etnosun ğını yada salsaq, etiraf etməliyik ki, müəllifin

tarixində (və taleyində) nə qədər mühüm yüksək intellektual səviyyəsi, bir neçə on

hadisə olduğunu göstərən faktlar içərisində, il davam edən gərgin elmi axtarışları ilə

fikrimizcə, biri daha əsas və ya universaldır yanaşı, siyasi-ideoloji cəsarətini, qəhrə-

ki, o da mükəmməl dövlətçiliyi olan xalqın manlığını da qiymətləndirmək üçün hər

öz etnik potensialını maksimum reallaş- cür əsas vardır.

dırmaq imkanı qazanmasından ibarətdir. Böyük tarixçi-mütəfəkkir yazır:

Etnosşünaslıqda etnik əlaqələr prob- “Sibir və Mərkəzi Asiyanın qədim xalq-

lemi aktual olduğu qədər də strateji larını yalnız Çinin, yaxud İranın qonşuları