Page 164 - "Xəzər"

onun etnogenez nəzəriyyəsinin metodoloji (və nəticə etibarilə, etnogenez nəzəriy-

əsaslarını öyrənmək baxımından maraqsız yəsinə) qəribə bir mistiklik gətirir. Hətta

ola bilməz. onun soyuq elmi təfəkkürün məhsulu ol-

Müəllif həbsxana kamerasındakı in- masına bəri başdan şübhə yaradır…

tellektual “axtarışlar”ından danışır… “… Xatırlayaq ki, həmin şübhələr (və etirazlar!)

Düşünürdüm: axı nə üçün Makedoniyalı nəzəriyyə müəllifinin kifayət qədər nüfuzlu

İsgəndər əvvəl İrana, sonra isə Hindistana (və çoxsaylı) opponentlərində həmişə

və Orta Asiyaya yeridi? Oralarda ona nə olmuşdur…

lazım idi? – Heç nə! Və birdən ağlıma Fikrimizcə, müxtəlif etnosların tarix

gəldi ki, bütün bu böyük müharibələr ona səhnəsinə çıxması “təkamül nəzəriyyəsi”

görə baş verməyib ki, kiməsə (ən azı ilə izah olunmasa da, “passionar təkan”ın

onların iştirakçılarına) lazım imiş; ona da məhsulu deyil. Әn azı ona görə ki, nə

görə baş verib ki, ayrı bir şey var – mən Makedoniyalı İsgəndərin, nə qədim

onu latınca “ehtiras” mənasını verən Romanın, nə türklərin, nə monqolların,

passionarlıq adlandırdım. nə də Moskva knyazlığının “passionarlığ”ı

Passionarlıq – hər hansı bir aydın öz-özlüyündə heç bir yeni etnos yarat-

məqsədsiz və ya illüziya məqsədli hərə- mamışdır. Və yarada da bilməzdi… Lakin
164 kətə can atmaqdır. Bəzən bu illüziyalı Lev Qumilyovun məşhur nəzəriyyəsi, Maks

2016 məqsəd faydalı, çox hallarda isə faydasız Zilbertin qeyd etdiyi kimi, doğruluğuna və

olur, lakin passionarlar hərəkətə keçməyə ya əsaslılığına görə yox, daha çox ona

bilməz. Bu, yalnız bir adama yox, insan görə populyarlaşdı ki, elm üçün aktual

qruplarına da aiddir. olan hadisələri obyektiv (və heç bir konyuk-

Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı …Kamerada oturarkən mən gördüm tur ideologiyaya dayanmadan) izah etməyə

ki, işıq şüası pəncərədən sement dö- cəhd göstərməklə normal idrak qarşısında

şəməyə necə düşür. Və o zaman anladım geniş üfüqlər açdı… Bununla belə nəzə-

ki, passionarlıq – enerjidir. Eynilə bitkiləri riyyə müəllifi (və onun tələbələri) fakt kimi

qidalandıran enerji kimi. Burada uzaq bir qəbul etdikləri hadisələri həm təbii halında

assosiasiya öz işini gördü. Beləliklə, şərh eləməkdən yayındılar, onları sxe-

nəzəriyyənin inkişafında növbəti addımı matikləşdirdilər, həm də (və daha qə-

atmış oldum. buledilməz olaraq) “indukasiya”dan “de-

…Öz yarımadalarının dərinliklərindən duksiya”ya çox tez keçməklə yeni nəzə-

qəflətən hərəkət edərək, Luaradan Hində riyyəni “toxunulmaz” elan edib sübut üçün

və Pamirə qədər çoxsaylı əhalisi olan fakt axtarmaq (əslində, uydurmaq) yolu

geniş bir əraziyə hücum edən ərəblər hər tutdular.

yeri tutdular! Nəyin nəticəsi idi? Həmin Lev Qumilyovun nəzəriyyəsi etnogenez

enerji idi ki, gözə görünən effektini – problemini nə qədər aktuallaşdırdısa, o

passionarlığı ortaya çıxarmışdı. Passio- qədər də dolaşdırdı. Və nəticəsi də bu

narlıq – həmin effektdir ki, bizdə – insan- oldu ki, yeni problem – Lev Qumilyovun

larda təzahür edir. Onun heyvanlarda nə demək istədiyini, hansı termin və ya

necə təzahür etdiyini isə zooloqlardan anlayışlarla danışdığını “yozmaq” problemi

soruşmaq lazımdır”. (əslində, problemləri!) meydana çıxdı. Әn

Bu cür mülahizələr, irəlicədən deyək dözülməzi isə müəllifin cəsarətlə “mənim

ki, Lev Qumilyovun nəzəriyyə axtarışlarına nəzəriyyəm” dediyi anlayışlar (və müəyyən