Page 163 - "Xəzər"
P. 163
tta məhv olmağı belə gözlərinin qarşısına tarixin gözləri qarşısında yeni etnik sistem, 163
alaraq başladıqları işi başa çatdırmağa yeni etnos yaradırlar”. 2016
can atırlar. Bu, çox vacib hal olub, onu
göstərir ki, passionarlıq insanların şüurunda Lev Qumilyov passionarlığın uzun za- Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı
yox, təhtəlşüurundadır”. man davam etsə də, kəsilən bir proses
olaraq fazalarını da göstərir: 1) passionar
Etnogenez nəzəriyyəsinin müəllifi hə- təkanla etnosun passionar qalxınması
min nəzəriyyənin, demək olar, mahiyyətini fazası, 2) akmatik faza, 3) sınma fazası,
əks etdirən belə bir nəticəyə gəlir ki, pas- 4) inersiya fazası, 5) obskurasiya fazası.
sionarlar “uzaq yürüşlər təşkil edirlər ki,
oradan çox az adamlar qayıdır. Onlar öz “Lev Qumilyov. Etnogenez nəzəriyyəsi.
etnoslarını əhatə edən xalqların ram Böyük kəşf, yoxsa mistikləşdirmə?”
olunması uğrunda mübarizə aparır, yaxud məqalələr məcmuəsinə yazdığı “Tərtib-
işğalçılara qarşı döyüşürlər. Bu cür fəaliyyət çidən” adlı ön sözündə Maks Zilbert
üçünsə gərginliyə dözümlü yüksək bacarıq göstərir ki, “elmi nəzəriyyənin dəyəri mü-
tələb olunur, çünki canlı orqanizmin hər şahidə olunan hadisələrə, mövcud elmi
cür cəhdi enerjinin hansısa növünün faktlara ziddiyyətsiz izah təqdim etmək
itirilməsilə müşayiət edilir. Həmin enerji qabiliyyətilə müəyyən olunur. Məsələn,
növü bizim böyük həmvətənimiz, akademik Әrəbistan səhrasında sakitcə dəvəsini
V.İ.Vernadski tərəfindən kəşf və təsvir bəsləyən, beynəlxalq arenada minimal
olunmuş, elə özü tərəfindən də biosferin rol oynayan köçəri-bədəvilərin VII əsrdə
canlı cismlərinin biokimyəvi enerjisi adlan- peyğəmbərin bayrağını qaldıraraq, həmin
dırılmışdır. bayraq altında dövrün ən möhtəşəm
hakimiyyəti – Bizans üzərində hərbi
Passionarlıqla vərdiş arasındakı əlaqənin qələbəsini, zəngin Sasanilər imperiyasını
mexanizmi çox sadədir. Adətən, canlı dağıtmalarını və İspaniyadan Hindistana
orqanizmlərdə olduğu kimi, insanlarda enerji qədərki ucsuz- bucaqsız torpaqlara hökm
onların həyatlarını təmin etmək üçün nə etməyə başlamalarını nə ilə izah etmək
qədər zəruridirsə, o qədərdir. Әgər insan olar? Heç kimə məlum olmayan, mü-
orqanizmi ətraf mühitdən daha çox enerji qayisədə azsaylı monqollar XIII əsrdə nə
“əldə etməyə” qabildirsə, həmin insan başqa yolla bütün Cənubi Asiyanı və Avropanın
insanlarla münasibətlər və əlaqələr for- yarısını tuta bildilər? Hansı səbəblərə
malaşdırır ki, bu enerjini seçilmiş istiqa- görə kiçicik dövlətlərdən nəhəng imperi-
mətlərdən hər hansı birinə tətbiq etmək yalar, məsələn, qədim Romada, Osmanlı
imkanı qazanır. Yeni dini sistem və ya elmi Türkiyəsində və XIV əsrdə çox balaca
nəzəriyyə yaratmaq da, piramidalar və ya Moskva knyazlığından törəmiş Rusiyada
Eyfel qülləsi tikmək də və s. mümkündür. olduğu kimi, əmələ gəldi?..
Bu zaman passionarlar yalnız bilavasitə
icraçı kimi yox, həm də təşkilatçı kimi çıxış Bu suallara cavab vermək, həqiqətən,
edirlər. Öz artıq enerjilərini sosial iyerar- ciddi məsələdir: hazırki halda bu sətirlərin
xiyanın bütün səviyyələrində həmtayfalarının müəllifinə elə gəlir ki, Qumilyov nəzəriy-
təşkilinə və idarəsinə sərf etməklə onlar, yəsindən başqa, heç bir nəzəriyyə bunları
müəyyən çətinliklərlə üzləşsələr də, yeni aydınlaşdırmağa qadir deyil”.
vərdiş stereotipləri işləyib hazırlayır, onları
bütün digərlərinə sirayət etdirir və beləliklə, Lev Qumilyov son müsahibələrinin
birində passionarlıq məsələsinə necə gəlib
çıxdığı barədə təfsilatı ilə verdiyi izahat
alaraq başladıqları işi başa çatdırmağa yeni etnos yaradırlar”. 2016
can atırlar. Bu, çox vacib hal olub, onu
göstərir ki, passionarlıq insanların şüurunda Lev Qumilyov passionarlığın uzun za- Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı
yox, təhtəlşüurundadır”. man davam etsə də, kəsilən bir proses
olaraq fazalarını da göstərir: 1) passionar
Etnogenez nəzəriyyəsinin müəllifi hə- təkanla etnosun passionar qalxınması
min nəzəriyyənin, demək olar, mahiyyətini fazası, 2) akmatik faza, 3) sınma fazası,
əks etdirən belə bir nəticəyə gəlir ki, pas- 4) inersiya fazası, 5) obskurasiya fazası.
sionarlar “uzaq yürüşlər təşkil edirlər ki,
oradan çox az adamlar qayıdır. Onlar öz “Lev Qumilyov. Etnogenez nəzəriyyəsi.
etnoslarını əhatə edən xalqların ram Böyük kəşf, yoxsa mistikləşdirmə?”
olunması uğrunda mübarizə aparır, yaxud məqalələr məcmuəsinə yazdığı “Tərtib-
işğalçılara qarşı döyüşürlər. Bu cür fəaliyyət çidən” adlı ön sözündə Maks Zilbert
üçünsə gərginliyə dözümlü yüksək bacarıq göstərir ki, “elmi nəzəriyyənin dəyəri mü-
tələb olunur, çünki canlı orqanizmin hər şahidə olunan hadisələrə, mövcud elmi
cür cəhdi enerjinin hansısa növünün faktlara ziddiyyətsiz izah təqdim etmək
itirilməsilə müşayiət edilir. Həmin enerji qabiliyyətilə müəyyən olunur. Məsələn,
növü bizim böyük həmvətənimiz, akademik Әrəbistan səhrasında sakitcə dəvəsini
V.İ.Vernadski tərəfindən kəşf və təsvir bəsləyən, beynəlxalq arenada minimal
olunmuş, elə özü tərəfindən də biosferin rol oynayan köçəri-bədəvilərin VII əsrdə
canlı cismlərinin biokimyəvi enerjisi adlan- peyğəmbərin bayrağını qaldıraraq, həmin
dırılmışdır. bayraq altında dövrün ən möhtəşəm
hakimiyyəti – Bizans üzərində hərbi
Passionarlıqla vərdiş arasındakı əlaqənin qələbəsini, zəngin Sasanilər imperiyasını
mexanizmi çox sadədir. Adətən, canlı dağıtmalarını və İspaniyadan Hindistana
orqanizmlərdə olduğu kimi, insanlarda enerji qədərki ucsuz- bucaqsız torpaqlara hökm
onların həyatlarını təmin etmək üçün nə etməyə başlamalarını nə ilə izah etmək
qədər zəruridirsə, o qədərdir. Әgər insan olar? Heç kimə məlum olmayan, mü-
orqanizmi ətraf mühitdən daha çox enerji qayisədə azsaylı monqollar XIII əsrdə nə
“əldə etməyə” qabildirsə, həmin insan başqa yolla bütün Cənubi Asiyanı və Avropanın
insanlarla münasibətlər və əlaqələr for- yarısını tuta bildilər? Hansı səbəblərə
malaşdırır ki, bu enerjini seçilmiş istiqa- görə kiçicik dövlətlərdən nəhəng imperi-
mətlərdən hər hansı birinə tətbiq etmək yalar, məsələn, qədim Romada, Osmanlı
imkanı qazanır. Yeni dini sistem və ya elmi Türkiyəsində və XIV əsrdə çox balaca
nəzəriyyə yaratmaq da, piramidalar və ya Moskva knyazlığından törəmiş Rusiyada
Eyfel qülləsi tikmək də və s. mümkündür. olduğu kimi, əmələ gəldi?..
Bu zaman passionarlar yalnız bilavasitə
icraçı kimi yox, həm də təşkilatçı kimi çıxış Bu suallara cavab vermək, həqiqətən,
edirlər. Öz artıq enerjilərini sosial iyerar- ciddi məsələdir: hazırki halda bu sətirlərin
xiyanın bütün səviyyələrində həmtayfalarının müəllifinə elə gəlir ki, Qumilyov nəzəriy-
təşkilinə və idarəsinə sərf etməklə onlar, yəsindən başqa, heç bir nəzəriyyə bunları
müəyyən çətinliklərlə üzləşsələr də, yeni aydınlaşdırmağa qadir deyil”.
vərdiş stereotipləri işləyib hazırlayır, onları
bütün digərlərinə sirayət etdirir və beləliklə, Lev Qumilyov son müsahibələrinin
birində passionarlıq məsələsinə necə gəlib
çıxdığı barədə təfsilatı ilə verdiyi izahat
