Page 117 - "Xəzər"
P. 117
s etmirdi. O, belə vaxtlarda yazırdı: Qoqolda gəncliyindən bəzi müəyyən 117
“Әfsus! Səhhətim pisdi! Әgər dörd-beş il bir mistisizm hiss olunurdu bəzi bioqraflar 2016
də sağlam olsaydım... İşlərimsə öləziyib, bunu “qorxunc hadisələr” həvəskarı olan
yoxdu o canlanma... Bu, dözülməz anasının təsiri ilə əlaqələndirirdilər. Yazıçı O.F.Yerışev, A.M.Sprints. Taleyə çevrilən yaşantılar
xəstəlikdi. Məni qurudur... Hər an özü onları canlı qəbul edirdi, elə bir əsəri ol-
haqda mənə diqtə edir, işləməyimə maneçi- murdu ki, orada cadugərlərin, ölülərin,
lik törədir”. Yaxud da belə yazırdı: “İlhamım suda boğulmuşların və onlara bənzər
kütləşir, başım elə dumanlanır ki, yorul- varlıqların obrazlarını yaratmasın. Ukray-
madan onu dağıtmağa çalışıram, görüləsi nada olarkən nağıl və mahnıları dinləyərək
işlərimsə o qədər çoxdu ki, tökülüb qalıb”. mənimsəyir, onlardan povestlərində
məharətlə istifadə edirdi. Hələ gənclik
Bütün bunlar bir çox istedadlı insan- illərindən onun təfəkkürü fantaziya və
larda müşahidə etdiyimiz kimi, yazıçıda mistikaya meyilli idi. A.S.Puşkin Tatyananın
affektiv tərəddüdlərin (yüksəlmə və fantastik yuxularını təsvir edərkən, Triqorsk-
enmələrin) mövcudluğunu təsdiqləyir. da gördüyü kiçik bir holland tablosundan –
Təxminən 26-27 yaşından onun xəstəliyi “Müqəddəs Antoninin yoldan azdırılması”n-
aramsız bir xarakter alır və şəxsiyyətində dakı personajlardan istifadə etmişdi; burada
düzəlməz dəyişikliklərə səbəb olur, son o, “qorxunc və məğrur skelet”dən, eləcə
nəticədə isə, əksini yaradıcılığında tapır. də “keçisaqqal cadugər”dən bəhrələnmişdi.
Yuxarıda təsvir edilən əks affektiv Qoqola isə “qorxunc ” səhnələrin təsviri
vəziyyətlər (ruh düşgünlüyü və yüksəliş) üçün heç bir tablo-filan gərək olmurdu,
daha açıq xarakter almışdı və sanki onlar bunları asanlıqla özü uydururdu, onun
arasındakı sərhədlər itmişdi (uğur gətirən düşüncə tərzi beləydi. Yadınıza salın:
dönəmlər tədricən yoxa çıxmışdı). Qoqol “Üçüncü xaç yerindən oynadı, üçüncü
bunu 1842-ci ildə belə təsvir edirdi: “Mən meyit dikəldi. Sanki yerdən təkcə sür-
azarlıydım, pis naxoş idim, indiyə qədər sümük ucaldı. Saqqalı ayağınacan idi,
də daxilən xəstəyəm; xəstəliyim elə qəribə uzun dırnaqlı barmaqları yerə sancılmışdı.
ürəkkeçmələrlə təzahür edir ki, beləsinə Qorxunc bir şəkildə əllərini yuxarı qaldırdı,
heç vaxt rast gəlinməyib. Amma Vyanada sanki səmadakı ayı tutacaqdı və elə bil,
yaşadığım vaxtlar dəhşətli xəstəliyi kimsə saralmış sümüklərini mişarlayırmış
xatırlamaq mənə daha qorxunc görünürdü; kimi çığırmağa başladı...” (“Dəhşətli in-
xüsusilə də, ürəyimə dolan həyəcanı tiqam”). Və ya: “Cinin az qala qanadlarının
duyanda düşüncələrimdən ötüb keçən ucuyla və iyrənc quyruğuyla ona necə
cürbəcür obrazlar böyüyüb nəhəngləşir, toxunduğunu, ətrafında necə dolaşdığını
elə qorxunc bir hissə çevrilirdi ki, buna in- eşidirdi... Lap meşədəki kimi saçları
san təbiəti dözə bilməzdi, qaranlıq pırtlaşıq nəhəng bir divin divarın önünü
duyğuların hamısı kədərlə əvəzlənirdi – necə tutduğunu görürdü; qaşlarını bir az
ağır və iztirablı kədərlə, sonra da bayılırdım, qaldırıb saçları arasından iki qorxunc
nəhayət, tamamilə somnambul vəziyyətinə gözlə baxırdı. Onun başı üzərində, havada
(somnambul – yuxuda gəzən adam – ortasından minlərlə gənələrin və əqrəblərin
tərc.) düşürdüm.” Bu fikirlərdə biz, affektiv neştərləri uzanan, azman bir köpüyə oxşa-
vəziyyətin sərhədlərinin pozulduğunu yan nəsə vardı. Onlar parça-parça qara
görürük (vəcd və kədər zaman tanımır),
şüur isə röya xarakteri daşıyır.
“Әfsus! Səhhətim pisdi! Әgər dörd-beş il bir mistisizm hiss olunurdu bəzi bioqraflar 2016
də sağlam olsaydım... İşlərimsə öləziyib, bunu “qorxunc hadisələr” həvəskarı olan
yoxdu o canlanma... Bu, dözülməz anasının təsiri ilə əlaqələndirirdilər. Yazıçı O.F.Yerışev, A.M.Sprints. Taleyə çevrilən yaşantılar
xəstəlikdi. Məni qurudur... Hər an özü onları canlı qəbul edirdi, elə bir əsəri ol-
haqda mənə diqtə edir, işləməyimə maneçi- murdu ki, orada cadugərlərin, ölülərin,
lik törədir”. Yaxud da belə yazırdı: “İlhamım suda boğulmuşların və onlara bənzər
kütləşir, başım elə dumanlanır ki, yorul- varlıqların obrazlarını yaratmasın. Ukray-
madan onu dağıtmağa çalışıram, görüləsi nada olarkən nağıl və mahnıları dinləyərək
işlərimsə o qədər çoxdu ki, tökülüb qalıb”. mənimsəyir, onlardan povestlərində
məharətlə istifadə edirdi. Hələ gənclik
Bütün bunlar bir çox istedadlı insan- illərindən onun təfəkkürü fantaziya və
larda müşahidə etdiyimiz kimi, yazıçıda mistikaya meyilli idi. A.S.Puşkin Tatyananın
affektiv tərəddüdlərin (yüksəlmə və fantastik yuxularını təsvir edərkən, Triqorsk-
enmələrin) mövcudluğunu təsdiqləyir. da gördüyü kiçik bir holland tablosundan –
Təxminən 26-27 yaşından onun xəstəliyi “Müqəddəs Antoninin yoldan azdırılması”n-
aramsız bir xarakter alır və şəxsiyyətində dakı personajlardan istifadə etmişdi; burada
düzəlməz dəyişikliklərə səbəb olur, son o, “qorxunc və məğrur skelet”dən, eləcə
nəticədə isə, əksini yaradıcılığında tapır. də “keçisaqqal cadugər”dən bəhrələnmişdi.
Yuxarıda təsvir edilən əks affektiv Qoqola isə “qorxunc ” səhnələrin təsviri
vəziyyətlər (ruh düşgünlüyü və yüksəliş) üçün heç bir tablo-filan gərək olmurdu,
daha açıq xarakter almışdı və sanki onlar bunları asanlıqla özü uydururdu, onun
arasındakı sərhədlər itmişdi (uğur gətirən düşüncə tərzi beləydi. Yadınıza salın:
dönəmlər tədricən yoxa çıxmışdı). Qoqol “Üçüncü xaç yerindən oynadı, üçüncü
bunu 1842-ci ildə belə təsvir edirdi: “Mən meyit dikəldi. Sanki yerdən təkcə sür-
azarlıydım, pis naxoş idim, indiyə qədər sümük ucaldı. Saqqalı ayağınacan idi,
də daxilən xəstəyəm; xəstəliyim elə qəribə uzun dırnaqlı barmaqları yerə sancılmışdı.
ürəkkeçmələrlə təzahür edir ki, beləsinə Qorxunc bir şəkildə əllərini yuxarı qaldırdı,
heç vaxt rast gəlinməyib. Amma Vyanada sanki səmadakı ayı tutacaqdı və elə bil,
yaşadığım vaxtlar dəhşətli xəstəliyi kimsə saralmış sümüklərini mişarlayırmış
xatırlamaq mənə daha qorxunc görünürdü; kimi çığırmağa başladı...” (“Dəhşətli in-
xüsusilə də, ürəyimə dolan həyəcanı tiqam”). Və ya: “Cinin az qala qanadlarının
duyanda düşüncələrimdən ötüb keçən ucuyla və iyrənc quyruğuyla ona necə
cürbəcür obrazlar böyüyüb nəhəngləşir, toxunduğunu, ətrafında necə dolaşdığını
elə qorxunc bir hissə çevrilirdi ki, buna in- eşidirdi... Lap meşədəki kimi saçları
san təbiəti dözə bilməzdi, qaranlıq pırtlaşıq nəhəng bir divin divarın önünü
duyğuların hamısı kədərlə əvəzlənirdi – necə tutduğunu görürdü; qaşlarını bir az
ağır və iztirablı kədərlə, sonra da bayılırdım, qaldırıb saçları arasından iki qorxunc
nəhayət, tamamilə somnambul vəziyyətinə gözlə baxırdı. Onun başı üzərində, havada
(somnambul – yuxuda gəzən adam – ortasından minlərlə gənələrin və əqrəblərin
tərc.) düşürdüm.” Bu fikirlərdə biz, affektiv neştərləri uzanan, azman bir köpüyə oxşa-
vəziyyətin sərhədlərinin pozulduğunu yan nəsə vardı. Onlar parça-parça qara
görürük (vəcd və kədər zaman tanımır),
şüur isə röya xarakteri daşıyır.
