Page 118 - "Xəzər"
P. 118
torpağa bulaşmışdı.” (“Viy”) (Viy – ölüm və Qoqolu qınayırdılar, onlar heyrət
ruhu, şərqi slavyan mifologiyasında edirdilər ki, “Müfəttiş”i, “Ölü canları”ı yazmış
baxışlarıyla öldürə bilən cəhənnəm bir adam necə də olduğu zirvədən
personajı – tərc.) Kəskin psixoz vaxtı yux- “alçaqlara enə bilərmiş”. Məsələ beləydi
uya bənzəyən şüur pozğunluğunda vale- ki, “Dostlarla yazışmalardan...” əsərində
hedici fantaziya. Belə dəhşətləri biz o, mövcud üsul-idarəyə, o cümlədən,
doğrudan da yalnız “müqəddəslərin yoldan təhkimçilik qaydalarına bəraət qazandırırdı,
azdırılmasını” çəkən köhnə sənətkarların mülkədarlara “dədə-baba divantutması”nı,
tablolarında görə bilərik. Beləliklə, çubuqla döyməni və s. tövsiyə edirdi.
istedadının özəyini təşkil edən güclü yu- Sonralar o, bu kitabı özünün “yeganə
morla yanaşı, paradoksal şəkildə misti- dəyərli əsəri” hesab elədiyini yazırdı. Kitab
sizmə, qaranlıq fantaziyaya meyil etmək nəinki məzmunuyla, həm də formasıyla
həvəsi onun təfəkkürünü səciyyləndirirdi. oxucunu heyran edirdi. Məsələn, “Fağırlara
Psixikadakı belə ziddiyyətlər, adətən kömək haqda” adlı VI məktubdan bir
xasiyyətcə qərarsız və ruhi fəaliyyəti da- parça: “Hər şeydən öncə, qəfil bədbəxtliyə
ğınıqlığa meyilli adamlar üçün xarakterikdi. düçar olan və bir anda əli hər şeydən
118 Bu hal, təəssüf ki, Qoqolun həyatında da üzülənlərə kömək etmək lazımdı. Bu, hər
öz təsdiqini tapmışdı. Düşüncəsindəki şeyi külə döndərmiş yanğın da, insanın
2016 mistik motivlər sonra onun tapındığı ide- yeganə dayağını alıb aparmış ölüm də,
yalara, “Yaradanın diliylə danışan” pey- bir sözlə ona bədbəxtlik gətirən və
ğəmbər obrazına da keçmişdi. Fiziki əzab öyrəşməyə macal tapmadığı, qəfil üzləşdiyi
O.F.Yerışev, A.M.Sprints. Taleyə çevrilən yaşantılar kimi başlayan xəstəliyin (zəiflik, mədə- hər cür məhrumiyyətlər də ola bilər. Belə
bağırsaq pozğunluğu), tədricən onun psixi adamlara kömək edin.”
fəaliyyətinə hakim kəsildiyini görürük: bu Ümumiyyətlə isə, psixiatriyada bu,
xəstəlik Qoqolun xasiyyətini, düşüncəsini, nəticəsi olmayan müdrüklük və ya
həyat tərzini dəyişir, yaradıcılığını tükədir, çürükçülük adlanır. Bu, düşüncə pozğun-
məzmunsuzlaşdırırdı. luğunun əlamətidir və başqa izahı ola
Yazıçının səhhətində yuxarıda təsvir bilməz. “Dostlarla yazışmalardan seçmə
edilən pozğunluqlarla yanaşı, başqa yerlər” əsəri müəllifin ruhi pozğunluğunun
xəstəlik əlamətləri də üzə çıxmışdı. Onlar göstəricisidir. Qarşısıalınmaz ağıl vermək
barədə 1843-cü ildən sonra yaratdığı istəyilə bağlı, xəstə düşüncələrlə yüklənmiş
əsərlərə görə mühakimə yürüdə bilərik. kitabın meydana gəlməsi, özü haqda
O, yorulmadan yazmağa davam edirdi yüksək fikirdə olan yazıçıda Tanrının onun
(məktublar, məqalələr, “Ölü canlar”ın son- diliylə danışdığına əminlik yaratmışdı.
ralar yandırdığı ikinci cildi və sair), hərçənd Kitabda müəllifin xəstə olduğunu sübut
yaradıcılığı kəskin dəyişmişdi. 1846-cı edən çoxlu yerlər vardı. Qoqol öz
ildə qəmli, məşhur “Dostlarla yazışma- yaradıcılığına “son dərəcə tənqidi”
lardan seçmə yerlər” çap olunmağa yanaşırdı, mətbuatda və söhbətlərində
başladı, hansı ki, onları oxuyan V.Q.Be- “Ölü canlar”a görə söyüldüyünə sevinirdi.
linski Qoqola öz unudulmaz “Məktub”unu O yazırdı: “Siz “Ölü canlar”a olan bəzi
yazmışdı. Demək lazımdı ki, bu əsər çox hücumlara nahaq hiddətlənirsiniz. Bunun
mənalar doğururdu, oxucular təəccüblənir yaxşı tərəfi də var. Bəzən, sənin əleyhinə
ruhu, şərqi slavyan mifologiyasında edirdilər ki, “Müfəttiş”i, “Ölü canları”ı yazmış
baxışlarıyla öldürə bilən cəhənnəm bir adam necə də olduğu zirvədən
personajı – tərc.) Kəskin psixoz vaxtı yux- “alçaqlara enə bilərmiş”. Məsələ beləydi
uya bənzəyən şüur pozğunluğunda vale- ki, “Dostlarla yazışmalardan...” əsərində
hedici fantaziya. Belə dəhşətləri biz o, mövcud üsul-idarəyə, o cümlədən,
doğrudan da yalnız “müqəddəslərin yoldan təhkimçilik qaydalarına bəraət qazandırırdı,
azdırılmasını” çəkən köhnə sənətkarların mülkədarlara “dədə-baba divantutması”nı,
tablolarında görə bilərik. Beləliklə, çubuqla döyməni və s. tövsiyə edirdi.
istedadının özəyini təşkil edən güclü yu- Sonralar o, bu kitabı özünün “yeganə
morla yanaşı, paradoksal şəkildə misti- dəyərli əsəri” hesab elədiyini yazırdı. Kitab
sizmə, qaranlıq fantaziyaya meyil etmək nəinki məzmunuyla, həm də formasıyla
həvəsi onun təfəkkürünü səciyyləndirirdi. oxucunu heyran edirdi. Məsələn, “Fağırlara
Psixikadakı belə ziddiyyətlər, adətən kömək haqda” adlı VI məktubdan bir
xasiyyətcə qərarsız və ruhi fəaliyyəti da- parça: “Hər şeydən öncə, qəfil bədbəxtliyə
ğınıqlığa meyilli adamlar üçün xarakterikdi. düçar olan və bir anda əli hər şeydən
118 Bu hal, təəssüf ki, Qoqolun həyatında da üzülənlərə kömək etmək lazımdı. Bu, hər
öz təsdiqini tapmışdı. Düşüncəsindəki şeyi külə döndərmiş yanğın da, insanın
2016 mistik motivlər sonra onun tapındığı ide- yeganə dayağını alıb aparmış ölüm də,
yalara, “Yaradanın diliylə danışan” pey- bir sözlə ona bədbəxtlik gətirən və
ğəmbər obrazına da keçmişdi. Fiziki əzab öyrəşməyə macal tapmadığı, qəfil üzləşdiyi
O.F.Yerışev, A.M.Sprints. Taleyə çevrilən yaşantılar kimi başlayan xəstəliyin (zəiflik, mədə- hər cür məhrumiyyətlər də ola bilər. Belə
bağırsaq pozğunluğu), tədricən onun psixi adamlara kömək edin.”
fəaliyyətinə hakim kəsildiyini görürük: bu Ümumiyyətlə isə, psixiatriyada bu,
xəstəlik Qoqolun xasiyyətini, düşüncəsini, nəticəsi olmayan müdrüklük və ya
həyat tərzini dəyişir, yaradıcılığını tükədir, çürükçülük adlanır. Bu, düşüncə pozğun-
məzmunsuzlaşdırırdı. luğunun əlamətidir və başqa izahı ola
Yazıçının səhhətində yuxarıda təsvir bilməz. “Dostlarla yazışmalardan seçmə
edilən pozğunluqlarla yanaşı, başqa yerlər” əsəri müəllifin ruhi pozğunluğunun
xəstəlik əlamətləri də üzə çıxmışdı. Onlar göstəricisidir. Qarşısıalınmaz ağıl vermək
barədə 1843-cü ildən sonra yaratdığı istəyilə bağlı, xəstə düşüncələrlə yüklənmiş
əsərlərə görə mühakimə yürüdə bilərik. kitabın meydana gəlməsi, özü haqda
O, yorulmadan yazmağa davam edirdi yüksək fikirdə olan yazıçıda Tanrının onun
(məktublar, məqalələr, “Ölü canlar”ın son- diliylə danışdığına əminlik yaratmışdı.
ralar yandırdığı ikinci cildi və sair), hərçənd Kitabda müəllifin xəstə olduğunu sübut
yaradıcılığı kəskin dəyişmişdi. 1846-cı edən çoxlu yerlər vardı. Qoqol öz
ildə qəmli, məşhur “Dostlarla yazışma- yaradıcılığına “son dərəcə tənqidi”
lardan seçmə yerlər” çap olunmağa yanaşırdı, mətbuatda və söhbətlərində
başladı, hansı ki, onları oxuyan V.Q.Be- “Ölü canlar”a görə söyüldüyünə sevinirdi.
linski Qoqola öz unudulmaz “Məktub”unu O yazırdı: “Siz “Ölü canlar”a olan bəzi
yazmışdı. Demək lazımdı ki, bu əsər çox hücumlara nahaq hiddətlənirsiniz. Bunun
mənalar doğururdu, oxucular təəccüblənir yaxşı tərəfi də var. Bəzən, sənin əleyhinə
