Page 113 - "Xəzər"

şməyə, nəhayət, psixi durumunun öm-
rünün müxtəlif məqamlarında yaradıcılığına
təsirini öyrənməyə gücümüz çatar.
Ehtimal olunan psixi xəstəlikdən əzab
çəkən insanın həyatındakı gözlənilməz
dəyişiklikləri anlamaq üçün onun irsiyyəti
ilə tanış olmaq lazımdı. Qoqol 20 mart
(yeni təqvimlə 1 aprel) 1809-cu ildə
dünyaya gəlib. Atası Vasili Afanasyeviç
Qoqol-Yanovski, məlum olduğu kimi,
xeyirxah, tənbəl, orta qabiliyyətli, bekar-
çılıqdan bayağı şeirlər və pyeslər yazan,
yazdıqlarıyla heç kimin diqqətini cəlb edə
bilməyən bir insan olub. O, 43 yaşında
vərəmdən ölüb. Elə həmin yaşda da
yeganə oğlu dünyasını dəyişib. Atasının
xroniki xəstəliyi Qoqolun sağlamlığına
təsir edər, əsəb sisteminin zəifləməsinə
səbəb ola bilərdi. Bu baxımdan, 15 yaşında
olarkən yazıçını dünyaya gətirmiş,
ümumilikdə isə, on iki dəfə doğmuş anası
Mariya İvanovna haqda olan məlumatlar
da xeyli maraq doğurur. Onu xeyirxah,
həssas, özgə dərdinə yanan, iddiasız və
bacarıqlı bir qadın kimi xarakterizə edirlər. bəndəsini xəstəxanaya apardılar. O, özünü
Səbəbsiz tərəddüdlər keçirməsi və
ovqatının kifayət qədər ziddiyyətli olması
üzdə idi: onun zirəklik çağları artıq ətraf-
dakıların diqqətini özünə çəkən “xəyalpə-
rəstliklə”, ləngliklə, əzginliklə əvəz olun-
muşdu. Bir çoxları onun etibarsızlığını və
hər şeyə şübhəylə yanaşdığını bildirirdi.
Qoqolun anasının xarakterindəki bu kimi
irsi xüsusiyyətlər aydın şəkildə özünü
göstərir. Sonralar biz həmin bu şübhələrin
və üzgün ovqatın xəstə yazıçının yaşan-
tılarında necə yer aldığını görürük.
Qoqol uşaq vaxtlarından xəstə (“sıraca”
xəstəliyi) böyüyürdü. Gimnaziyada pis
təhsil alır, fiziki tapşırıqları sevmirdi.
Yaşıdları və müəllimləriylə münasibət qura
bilmirdi. Ona sataşırdılar, amma o,
yoldaşlarını və müəllimlərini qəzəblə ələ 113
salırdı. Bununla belə, zarafatcıl və oyunlara 2016
meyilli, çevik bir yeniyetməydi. Qoqol
dərslərdə özünü guya kitab oxuyurmuş O.F.Yerışev, A.M.Sprints. Taleyə çevrilən yaşantılar
kimi aparsa da, əslində, masanın siyir-
məsində gizlətdiyi dəftərində öz yazılarını
yazırdı. Onu dərsdə yazmaq imkanından
məhrum edəndə isə “qəzəblənirdi”.
Gələcək yazıçının yeniyetməliyində baş
vermiş belə səhnələri yoldaşlarından biri
bu cür təsvir edir: “Biz onun başına toplaş-
dıq və gördük ki, Qoqolun üzü dəhşətli
şəkildə dəyişib, gözlərində qorxunc bir
parıltı var, saçları biz-biz durub, dişləri
şaqqıldayır, ağzından köpük daşır, əl atıb
mebelləri döyəcləyir, əsəbindən özündə
deyil! Soyuqqanlı direktorumuz Orlay da
özünü yetirdi, ehtiyatla Qoqola yaxınlaşıb
çiyninə toxundu. Qoqol kətili qapıb ona
atanda Orlay çıxıb getdi... Bircə yol
qalmışdı: litseyin dörd nəfər xidmətçisini
çağırdılar, Qoqolu xəstəxananın xüsusi
şöbəsinə aparmağı əmr elədilər. Onlar
da məqam tapıb Qoqola yaxınlaşdılar, tu-
tub skamyaya yıxdılar və bu Allah
məharətlə dəliliyə vuraraq, iki ay orada
qaldı...” Qəribə tarixçədi, elə deyil? Hətta
dərsdə əsər yazmaq haqqı uğrunda
mübarizə aparsa da, hər adam bunun
üçün özünü yalandan dəliliyə vurmağı və
iki ay psixiatriya şöbəsində yatmağı arzu-
lamaz. Başqa sözlə, tamamilə mümkündü
ki, Qoqol qısa müddətli psixi pozğunluq
keçirib, nəyin bahasına olursa-olsun, öz
məqsədinə can atmasını isə ətrafdakılar
şıltaqlıq kimi qəbul edib. Təsvir edilən
səhnə isə, daha çox kəskin psixi pozğunluq
halını xatırladır. Hətta onun incikliyə və
sıxışdırılmağa göstərdiyi reaksiyasını
nəzərə alsaq, bu, onu qıcıqlandırana
münasibətdə çox kəskin görünür. Sonrakı