Page 11 - "Xəzər"
P. 11
lib. “Hər kəs kiməsə ya tam xidmət var. Bizim yanaşmamız, Nikoz Kazantza- 11
edir, ya da, heç eləmir. Әgər insan çörəyə kisin təbirincə desək, “zəmanəmizin 2016
və ədalətə ehtiyac duyursa, öz tələbatını dəhşətli ritmi ilə ayaqlaşan bir qərar qəbul
ödəmək üçün lazım olan hər şeyə əl etməkdir”. Nadin Qordimer. Yazı və varlıq
atırsa, o zaman mütləq saf, qeyd-şərtsiz
gözəllik də nəzərə alınmalıdır, çünki bu Bəzilərimiz yazdığımız kitabların öz
da insan qəlbinin, insan ruhunun qidasıdır”. ölkələrimizdə illərlə oxunmadığını, qadağan
Beləliklə, Kamyu insanı “məşğul olduğu edildiyini görürük, amma yenə yazmağa
işdə dəyanət və istedad göstərməyə” səs- davam edirik. Yazıçıların çoxu məhbəslərə
ləyirdi. Markes isə bədii ədəbiyyatın salınıb. Təkcə Afrikaya baxsaq, görərik
vəzifəsini belə müəyyən edirdi: yazıçının ki, Şoyinka, Nquqi-va Thionqo, Cek Ma-
inqilab naminə edə biləcəyi ən gözəl panje öz ölkələrində; Ceremi Kronin, Mon-
xidmət, bacardığı qədər gözəl yazmaqdır. qan Uoilli Serote, Breyten Breytenbax,
Denis Brutus, Caki Seroke isə mənim
Hər iki şərhin biz yazıçılar üçün kredo vətənim Cənubi Afrikada göstərdikləri
olduğuna inanıram. Onlar real həyatda cəsarətə görə həbsxanaya atılsalar da,
mövcud olan və müasir yazıçıların üzlə- lakin bir yazar kimi, hüquqlarından istifadə
şəcəyi konfliktləri birbaşa həll etməsə də, edərək, heç olmasa, ağaclardan danış-
ən azından bunun mümkünlüyünü açıq- mağa davam ediblər. Tomas Manndan
aydın ortaya qoyur. tutmuş, Çinua Açebeyə kimi bir çox dahilər
müxtəlif ölkələrdə elə siyasi sıxıntı və
Müəyyən zaman və məkan təzyiqlərə, sürgünlərə məruz qalıblar ki,
çərçivəsində var olarkən onların bir qismi sonradan yazıçı kimi dir-
çələ bilməyib, digərləri isə o məhrumiy-
Daha doğrusu, ədəbiyyat üçün müəy- yətlərdən, ümumiyyətlə, sağ çıxmayıblar.
yən nəticələri olan ekzistensialist yanaşma. Mən Cənubi Afrikalıları – Kan Temba,
Aleks la Quma, Nat Nakasa, Todd Matşi-
Çeslav Miloş bir zaman fəryad edərək: kizanı xatırlayıram. Cozef Rotdan tutmuş
“Dövlətlərə və insanlara xidmət etməyən Milan Kunderaya kimi, bəzi yazıçıların
poeziya nəyə lazımdır?” – deyirdi. Brext yarım əsr boyunca yeni əsərlərini əvvəlcə
isə o dövrlər haqda yazırdı ki, “o vaxtlar, öz dillərində yox, xarici dildə çap etdirmələri
az qala, ağaclar haqda danışmaq da də səciyyəvi haldır.
cinayət sayılırdı”. Çoxumuz həmin məkan-
larda, həmin zamanlarda yaşayaraq yazıb- 1988-ci ildə dövrün təhlükəli ritmi gö-
yaradarkən məyusluğa qapılmışıq. Sartrın rünməmiş bir azğınlıqla elə sürət aldı ki,
yuxarıda təqdim etdiyi çözüm yolu artıq yazıçılar sözə itaət etməyə dəvət olundu.
senzuraya uğramış, onun yazmağı yasaq- Müasir dövrün çox geniş bir zaman kəsi-
lanmışdı. Hal-hazırda belə təzyiqlərə məruz yində maariflənmə mərhələsinin yazıçıları
qalan yazıçıların dünyasında bu heç bir həqarətə, yasaqlara məruz qalır, siyasət-
məna kəsb etmir. Oralarda, söz azadlı- dən başqa səbəblərlə də sürgün edilirdilər.
ğından çox-çox uzaq olan yerlərdə yazarlar Flober “Madam Bovari”dəki əxlaqsızlığına
həbsxanadan bir parça kağızı yollamaq görə məhkəməyə cəlb edilir, Strindberq
üçün öz həyatlarını risk altına atırdılar və “Evlilər”inə görə kafirlikdə ittiham olunur,
indi də atırlar. Ontogenezini öyrəndiyimiz Lourensin “Ledi Çatterleyin məşuqu”na
həyat şəraitində xeyli bu qəbil təcrübələr
edir, ya da, heç eləmir. Әgər insan çörəyə kisin təbirincə desək, “zəmanəmizin 2016
və ədalətə ehtiyac duyursa, öz tələbatını dəhşətli ritmi ilə ayaqlaşan bir qərar qəbul
ödəmək üçün lazım olan hər şeyə əl etməkdir”. Nadin Qordimer. Yazı və varlıq
atırsa, o zaman mütləq saf, qeyd-şərtsiz
gözəllik də nəzərə alınmalıdır, çünki bu Bəzilərimiz yazdığımız kitabların öz
da insan qəlbinin, insan ruhunun qidasıdır”. ölkələrimizdə illərlə oxunmadığını, qadağan
Beləliklə, Kamyu insanı “məşğul olduğu edildiyini görürük, amma yenə yazmağa
işdə dəyanət və istedad göstərməyə” səs- davam edirik. Yazıçıların çoxu məhbəslərə
ləyirdi. Markes isə bədii ədəbiyyatın salınıb. Təkcə Afrikaya baxsaq, görərik
vəzifəsini belə müəyyən edirdi: yazıçının ki, Şoyinka, Nquqi-va Thionqo, Cek Ma-
inqilab naminə edə biləcəyi ən gözəl panje öz ölkələrində; Ceremi Kronin, Mon-
xidmət, bacardığı qədər gözəl yazmaqdır. qan Uoilli Serote, Breyten Breytenbax,
Denis Brutus, Caki Seroke isə mənim
Hər iki şərhin biz yazıçılar üçün kredo vətənim Cənubi Afrikada göstərdikləri
olduğuna inanıram. Onlar real həyatda cəsarətə görə həbsxanaya atılsalar da,
mövcud olan və müasir yazıçıların üzlə- lakin bir yazar kimi, hüquqlarından istifadə
şəcəyi konfliktləri birbaşa həll etməsə də, edərək, heç olmasa, ağaclardan danış-
ən azından bunun mümkünlüyünü açıq- mağa davam ediblər. Tomas Manndan
aydın ortaya qoyur. tutmuş, Çinua Açebeyə kimi bir çox dahilər
müxtəlif ölkələrdə elə siyasi sıxıntı və
Müəyyən zaman və məkan təzyiqlərə, sürgünlərə məruz qalıblar ki,
çərçivəsində var olarkən onların bir qismi sonradan yazıçı kimi dir-
çələ bilməyib, digərləri isə o məhrumiy-
Daha doğrusu, ədəbiyyat üçün müəy- yətlərdən, ümumiyyətlə, sağ çıxmayıblar.
yən nəticələri olan ekzistensialist yanaşma. Mən Cənubi Afrikalıları – Kan Temba,
Aleks la Quma, Nat Nakasa, Todd Matşi-
Çeslav Miloş bir zaman fəryad edərək: kizanı xatırlayıram. Cozef Rotdan tutmuş
“Dövlətlərə və insanlara xidmət etməyən Milan Kunderaya kimi, bəzi yazıçıların
poeziya nəyə lazımdır?” – deyirdi. Brext yarım əsr boyunca yeni əsərlərini əvvəlcə
isə o dövrlər haqda yazırdı ki, “o vaxtlar, öz dillərində yox, xarici dildə çap etdirmələri
az qala, ağaclar haqda danışmaq da də səciyyəvi haldır.
cinayət sayılırdı”. Çoxumuz həmin məkan-
larda, həmin zamanlarda yaşayaraq yazıb- 1988-ci ildə dövrün təhlükəli ritmi gö-
yaradarkən məyusluğa qapılmışıq. Sartrın rünməmiş bir azğınlıqla elə sürət aldı ki,
yuxarıda təqdim etdiyi çözüm yolu artıq yazıçılar sözə itaət etməyə dəvət olundu.
senzuraya uğramış, onun yazmağı yasaq- Müasir dövrün çox geniş bir zaman kəsi-
lanmışdı. Hal-hazırda belə təzyiqlərə məruz yində maariflənmə mərhələsinin yazıçıları
qalan yazıçıların dünyasında bu heç bir həqarətə, yasaqlara məruz qalır, siyasət-
məna kəsb etmir. Oralarda, söz azadlı- dən başqa səbəblərlə də sürgün edilirdilər.
ğından çox-çox uzaq olan yerlərdə yazarlar Flober “Madam Bovari”dəki əxlaqsızlığına
həbsxanadan bir parça kağızı yollamaq görə məhkəməyə cəlb edilir, Strindberq
üçün öz həyatlarını risk altına atırdılar və “Evlilər”inə görə kafirlikdə ittiham olunur,
indi də atırlar. Ontogenezini öyrəndiyimiz Lourensin “Ledi Çatterleyin məşuqu”na
həyat şəraitində xeyli bu qəbil təcrübələr
