Page 7 - "Xəzər"
P. 7
Burada var olarkən vasitəçilik edən hekayələrdir. Klod Levi- 7
Stross isə mifləri sehrli nağıllarla detektiv 2016
İnsan, yeganə canlıdır ki, “niyə” sualına hekayələr arasında yer alan bir janr
cavab axtarışında olan ali şüur ona bir olduğunu söyləməklə sanki onun ecazını Nadin Qordimer. Yazı və varlıq
mükafat, yaxud bir lənət kimi verilib. Bu, aşağılayırdı. Biz burada var ikən bunları
təkcə ruhanilərin, filosofların müxtəlif za- kimin yaratdığını bilmirik. Lakin ümidverici
manlarda “biz nədən burdayıq?” sualına nəsnələr də var – bir şeyin cavabı yox-
fərqli xalqlar üçün qənaətbəxş cavab dursa, deməli, onu axtarmaq, tapmaq
axtardığı, elmin hər şeyi yerli-yataqlı dərk olar. Әfsanə – sirr üstəgəl təxəyyülə bəra-
etməyimiz üçün sistemli bir idrak mexa- bərdir. Tanrılar, insan xislətli heyvanlar və
nizmi işləyib hazırlamadan, qarşıdakı quşlar, ximeralar, fantasmaqorik məxluq-
minillikdə dinozavrlar kimi tamamilə məhv ların hamısı təxəyyülə sığmayan sirləri
olacağımız barədə maraqlı şərhlər verdiyi izah edib mühakimə yürütməyə əsas verir.
əzəmətli ontoloji problem deyil. Zaman İnsanlar və onların dost bildiyi məxluqlar
keçdikcə, insanlar nisbətən azad olduqları o hekayələrin real obrazlarıdır, lakin Nikos
üçün niyə nəsil artırdıqlarını, ölümün Kazantzakisin qeyd etdiyi kimi “incəsənət
mahiyyətini, ilin fəsillərini, torpağı, dənizi, cismin deyil, onu yaradan qüvvələrin tərən-
küləyi, ulduzları, Günəşi və Ayı, saysız- nümüdür”.
hesabsız təbii fəlakətləri də izah etməyə
can atırdılar. Yazıçıların sələfi sayılan Artıq təbii hadisələrin isbatlanmış
şifahi ədəbiyyat yaradıcıları ağızdan-ağıza izahları var və bu izahlardan doğan yeni
ötürülən əfsanələrdə həyatın gündəlik suallar da meydana çıxır. Elə bu səbəbdən
axarını, yəni görünən reallıqları özlərinin də, mifləri arxaik bir şey hesab etməyimizə
təxəyyül istedadı ilə bəzəyir, sözün baxmayaraq, o hələ də bir o qədər
mübhəmləri, gizlinləri əks etdirmək tükənmiş janr deyil. Bəzi cəmiyyətlərdə
gücündən bəhrələnib həyat sirlərini hekayə miflər uşaqları yatırtmaq üçün oxunan
şəklinə salırdılar. nağıllarla məhdudlaşdırılsa da, bizim
meqamədəniyyətdən kənarda, dünyanın
Rolan Bart “Әfsanələrdə xarakterik meşələrə və səhralara ayrılan hissəsində
olan nədir” sualına belə cavab verir: canlı olaraq yaşamaqda, incəsənəti fərd
“Məzmunu formaya çevirmək”. Әfsanələr ilə həyat arasında əlaqələndirici kimi
məhz bu yolla məlumla məchul arasında təqdim etməkdədir. O, İkar kimi Betmen
və onun müasirlərinin cildinə girib dünyanı
təhdid edən qüvvələrin öhdəsindən gəlir,
heç vaxt uğursuzluq girdabına yuvarlanmır,
bütün kainatı dolaşıb yenidən geri dönür.
Lakin, bu yeni əfsanələr çox şeyi aydınlaş-
dırmağa, öz varlıqlarından doğan dəh-
şətlərə cavab olan nəsnələrlə qarşılaşmaq
istəməyən insanları yayındırmağa, onların
fantaziyası üçün bir çıxış yolu qoymağa
çalışmır. (Bəlkə də, indi yaşadıqları planeti
məhv etməyə qadir müxtəlif vasitələrə
Stross isə mifləri sehrli nağıllarla detektiv 2016
İnsan, yeganə canlıdır ki, “niyə” sualına hekayələr arasında yer alan bir janr
cavab axtarışında olan ali şüur ona bir olduğunu söyləməklə sanki onun ecazını Nadin Qordimer. Yazı və varlıq
mükafat, yaxud bir lənət kimi verilib. Bu, aşağılayırdı. Biz burada var ikən bunları
təkcə ruhanilərin, filosofların müxtəlif za- kimin yaratdığını bilmirik. Lakin ümidverici
manlarda “biz nədən burdayıq?” sualına nəsnələr də var – bir şeyin cavabı yox-
fərqli xalqlar üçün qənaətbəxş cavab dursa, deməli, onu axtarmaq, tapmaq
axtardığı, elmin hər şeyi yerli-yataqlı dərk olar. Әfsanə – sirr üstəgəl təxəyyülə bəra-
etməyimiz üçün sistemli bir idrak mexa- bərdir. Tanrılar, insan xislətli heyvanlar və
nizmi işləyib hazırlamadan, qarşıdakı quşlar, ximeralar, fantasmaqorik məxluq-
minillikdə dinozavrlar kimi tamamilə məhv ların hamısı təxəyyülə sığmayan sirləri
olacağımız barədə maraqlı şərhlər verdiyi izah edib mühakimə yürütməyə əsas verir.
əzəmətli ontoloji problem deyil. Zaman İnsanlar və onların dost bildiyi məxluqlar
keçdikcə, insanlar nisbətən azad olduqları o hekayələrin real obrazlarıdır, lakin Nikos
üçün niyə nəsil artırdıqlarını, ölümün Kazantzakisin qeyd etdiyi kimi “incəsənət
mahiyyətini, ilin fəsillərini, torpağı, dənizi, cismin deyil, onu yaradan qüvvələrin tərən-
küləyi, ulduzları, Günəşi və Ayı, saysız- nümüdür”.
hesabsız təbii fəlakətləri də izah etməyə
can atırdılar. Yazıçıların sələfi sayılan Artıq təbii hadisələrin isbatlanmış
şifahi ədəbiyyat yaradıcıları ağızdan-ağıza izahları var və bu izahlardan doğan yeni
ötürülən əfsanələrdə həyatın gündəlik suallar da meydana çıxır. Elə bu səbəbdən
axarını, yəni görünən reallıqları özlərinin də, mifləri arxaik bir şey hesab etməyimizə
təxəyyül istedadı ilə bəzəyir, sözün baxmayaraq, o hələ də bir o qədər
mübhəmləri, gizlinləri əks etdirmək tükənmiş janr deyil. Bəzi cəmiyyətlərdə
gücündən bəhrələnib həyat sirlərini hekayə miflər uşaqları yatırtmaq üçün oxunan
şəklinə salırdılar. nağıllarla məhdudlaşdırılsa da, bizim
meqamədəniyyətdən kənarda, dünyanın
Rolan Bart “Әfsanələrdə xarakterik meşələrə və səhralara ayrılan hissəsində
olan nədir” sualına belə cavab verir: canlı olaraq yaşamaqda, incəsənəti fərd
“Məzmunu formaya çevirmək”. Әfsanələr ilə həyat arasında əlaqələndirici kimi
məhz bu yolla məlumla məchul arasında təqdim etməkdədir. O, İkar kimi Betmen
və onun müasirlərinin cildinə girib dünyanı
təhdid edən qüvvələrin öhdəsindən gəlir,
heç vaxt uğursuzluq girdabına yuvarlanmır,
bütün kainatı dolaşıb yenidən geri dönür.
Lakin, bu yeni əfsanələr çox şeyi aydınlaş-
dırmağa, öz varlıqlarından doğan dəh-
şətlərə cavab olan nəsnələrlə qarşılaşmaq
istəməyən insanları yayındırmağa, onların
fantaziyası üçün bir çıxış yolu qoymağa
çalışmır. (Bəlkə də, indi yaşadıqları planeti
məhv etməyə qadir müxtəlif vasitələrə
