Page 238 - 2017-4

(və cismani – 1937–38-ci illəri yada salaq) də üstələməsinə, aparıcı qüvvəyə çevril-

təsiri ilə konyukturaya çevrilməyə başladı, məsinə xidmət edir.

nəticə etibarilə 40–50, hətta 60–70–80-ci Bu söylənənlər göydən asılı qalmasın

illərdə “sovet ədəbiyyat generalı” rütbəsi deyə, yəqin, konkret misallara ehtiyac var

almaq ehtirasının ifadəsinə çevrildi (Stalin və baxın, bizim tənqidimiz orta nəslə (bəl-

mükafatı, sonralar Lenin, Dövlət mükafat- kə də, artıq yaşlı nəslə!) mənsub, Məm-

ları, deputat təyin edilmək, dərsliklərə məd Oruc, yaxud Saday Budaqlı, yaxud

düşmək, mənzil şəraitini yaxşılaşdırmaq, da Sadıq Elcanlı kimi görkəmli yazıçıları-

məişət qayğılarını azaltmaq və s.). mızın yaradıcılığının elmi-nəzəri təsnifa-

Şəxsən mən 1934–35-ci illərə qədər tını veribmi, onların əsərlərinin bədii-es-

yazılmış “ideoloji” şeirlərin bir qismində, tetik mündəricatını təqdim etməyi baca-

təkrar edirəm, aşkar bir “Ovod” inqilabi rıbmı? Axı bu gün bu səviyyəli yazıçıları-

romantikasını hiss edirəm, ancaq bu de- mızın sayı çox deyil, ancaq bu sualın ca-

diklərimdən belə bir bəsit nəticə çıxar- vabında mənim üçün heç bir tərəddüd

maq asan yol olar ki, guya mən dolayı yeri yoxdur: xeyir, verməyib.

yolla da olsa, sovet poeziyasındakı siyasi Bilmirəm, Saday Budaqlı “Zədə” ro-

238 mədhiyyələrə bəraət qazandırmaq istəyi- manını nə vaxt yazıb, ancaq bundan asılı

rəm, əksinə, mən “Söz azadlığı”nın im- olmayaraq, bu roman mənim üçün təzə
2017 kanlarından istifadə edib, hətta bu məd- əsərdir və yalnız ona görə yox ki, ilk də-

hiyyələrin də daha dərin elmi-nəzəri, bə- fədir oxuyuram, ən başlıcası ona görə ki,

dii-psixoloji təhlil və tədqiqinə çağırıram. buradakı Firidun bəy Köçərli demişkən,

təhkiyeyi-kəlamın səliqəsinə və səlistliyi-

3 nə, xislətin dərinlərinə varmaq istəyinə

“Söz azadlığı”, bir tərəfdən, böyük və bacarığına, bu və ya digər dərəcədə

ədəbiyyatın yaranmasını tam şəkildə is- son illərdə barmaqla sayılası Azərbaycan

elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib? tedadın öhdəsinə buraxırsa, o biri tərəf- romanlarında rast gəlmək mümkündür.

dən də, tənqidimizin həmin istedadı (şai- Saday Budaqlı “Zədə”ni də daxil etdi-

ri, nasiri, dramaturqu) axtarmasını və ta- yi hekayələr və povestlər kitabını heka-

pıb ədəbi prosesə gətirməsini tələb edir, yələrindən birinin adı ilə “Yolüstü söhbət”

ancaq biz bunu görürükmü? Təəssüf ki, (Aspoliqraf”, 2015) adlandırıb, ancaq bu-

yox və bu baxımdan tənqidimizdə açıq- radakı əsərlər (“Şəbəkə” və “Fevral” po-

aydın bir ətalət, inertlik nəzərə çarpır. Bu vestlərini də ayrıca qeyd etmək istəyi-

inertlik nəinki cavan istedadları axtarma- rəm) elə bədii-psixoloji emosiyalar palit-

ğa, əgər yoxdursa, belə bir vəziyyətin sə- rası yaradır ki, o “söhbət” heç vəchlə

bəbini göstərməyə, nəzəri izahı ilə çıxış yolüstü deyil, müfəssəl və miqyaslıdır.

etməyə imkan vermir, hətta artıq öz bədii Sadıq Elcanlının nəsri realist bir nəsr-

sözünü demiş, ədəbiyyatda özünü təsdiq dir, onun hekayə, povest və romanların-

etmiş ayrı-ayrı yazıçıları da layiqincə qiy- da həyatın realist təsviri əsas yer tutur,

mətləndirməyi bacarmır. Bu cəhət isə öz ancaq bəzən onun istedadı və düşüncə-

növbəsində, ədəbi prosesimizdə dediyim ləri, onun bədii təxəyyülü realizm çərçi-

həmin keyfiyyət və kəmiyyət qarşıdurma- vələrinə sığışmır, o, fantastikaya, mifolo-

sında kəmiyyətin keyfiyyəti xeyli dərəcə- giyaya müraciət edir, ancaq bu zaman da