Page 233 - 2017-4
P. 233
stoy qadınları başa düşmürdü və on- Dostoyevski, Tolstoy, Çexov – bu böyük 233
ların layiqli qiymətlərini verə bilmirdi”. (“Li- bəşəri qələm sahibləri arxa plana keçib 2017
teraturnaya qazeta”, 12–18 noyabr 2015.) və bunun qarşısını almaq müşkül bir mə-
sələyə çevrilib. Bu yaxınlarda mən rus elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
Bu sözlər “Anna Karenina”nın müəlli- mətbuatında orijinal və təsirli bir material
fi, Nataşa Rostovanı, Katyuşa Maslovanı oxudum: rus klassiki İvan Turgenevin
böyük ədəbiyyata gətirmiş bir yazıçı haq- adından “Yunost” jurnalına ünvanlanmış
qında deyilir. (Yeri düşmüşkən, qeyd et- bir məktub yazıblar və həmin məktubda
mək istəyirəm ki, Elnarə Akimova bu prob- az qala 150 il bundan əvvəl vəfat etmiş
lemlə bağlı “Yaşayan ədəbi yaddaş” adlı Turgenev çağdaş, yəni XXI əsr rus ədə-
maraqlı bir məqalə yazıb. “Ədəbiyyat qə- bi-mənəvi mənzərəsinə baxa-baxa faciə-
zeti”, 14 noyabr 2015.) Ya da diqqət et- vi bir emosionallıqla deyir: “Kitablar dağı-
sək, görərik ki, Puşkin, Lev Tolstoy, Çe- dılmış Rusiya yollarında nəm çəkir, nəm
xov Sovet dövründə olduğu kimi, bu gün çəkir, nəm çəkir. Əgər onlar ağlaya bil-
də rus ədəbi prosesinin faktı olaraq qalır, səydilər…” (“Yunost”, 2017, № 5, səh.-
ancaq deyək ki, Suxovo-Kobılin də Sovet 32.)
dövründə olduğu kimi, bu gün də ədəbi
prosesdə yoxdur. Ancaq biz öz mövzumuza qayıdaq.
Mən sovet dövrü ədəbiyyatına müna-
Bir haşiyə çıxmaq istəyirəm: mən bir sibət barədə geniş yazmışam (bax: Sos-
müddət bundan əvvəl Suxovo-Kobılinin realizm bizə nə verdi? Bakı, Mütərcim,
pyeslərini yenidən oxudum və bir daha 2010), ancaq bu qeydlərdə də bir mühüm
təəccüb etdim ki, bu çox maraqlı drama- məsələnin üzərində dayanmaq istəyirəm:
turq nə üçün rus ədəbiyyatşünaslığının bir küll halında götürəndə, sovet dövrü
özündə belə kölgədə qalıb. Əlbəttə, Su- ədəbi tənqidinin ən eybəcər cəhəti ədə-
xovo-Kobılin Çexov deyil, ancaq öz iste- biyyata vulqar-sosioloji münasibət idi və
dadına layiq bir yer tutmaq üçün Çexov paradoksal bir haldır ki, epoxalar dəyişdi,
olmaq da vacib deyil, ədəbiyyatda hər bir ancaq həmin vulqar-sosioloji münasibət
istedadın öz yeri var (hər halda öz yeri ol- bu gün də davam edir, sadəcə olaraq, bu
malıdır!). Suxovo-Kobılin XIX əsr dünya “yeni” münasibət öz tənqid ünvanının isti-
dramaturgiyası miqyasında yaradıcılığa qamətini 180 dərəcə dəyişib.
malik bir qələm sahibidir, rus insanının Bizim ədəbi prosesdə, misal üçün,
xarakterinin açılması və bu zaman xislə- Səməd Vurğuna münasibətə fikir verin:
tin dərinlərinə varmaq bacarığı Suxovo- həmin vulqar-sosioloji mövqeyin ifadəsi
Kobılində çox güclüdür. olan inkarçılıqla rastlaşırıq, halbuki po-
eziyamızın sırf poetika baxımından zən-
Ümumiyyətlə, bu gün böyük rus ədə- ginləşməsində, tamamilə yeni estetik rən-
bi ənənələri ilə qətiyyən bir araya sığış- garənglik əldə etməsində, eləcə də xal-
mayan bazar iqtisadiyyatının həm Rusi- qın milli özünütəsdiqində, milli dilin inki-
yada, həm də xaricdə istehsal etdiyi (tə- şafında Səməd Vurğun yaradıcılığının ro-
ləsik və keyfiyyətsiz də tərcümə edilən) lu az olmayıb və bu cəhəti onun konyuk-
“bədii” hasilat (bayağı sevgi romanları, tura (yaxud da inam!) nəticəsində yazdı-
porno, ucuz komikslər və s.) rus ədəbi ğı poema və şeirlərinə istinad edərək
prosesinə elə hücum edib ki, kütləvilik
baxımından Puşkin, Qoqol, Lermontov,
ların layiqli qiymətlərini verə bilmirdi”. (“Li- bəşəri qələm sahibləri arxa plana keçib 2017
teraturnaya qazeta”, 12–18 noyabr 2015.) və bunun qarşısını almaq müşkül bir mə-
sələyə çevrilib. Bu yaxınlarda mən rus elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
Bu sözlər “Anna Karenina”nın müəlli- mətbuatında orijinal və təsirli bir material
fi, Nataşa Rostovanı, Katyuşa Maslovanı oxudum: rus klassiki İvan Turgenevin
böyük ədəbiyyata gətirmiş bir yazıçı haq- adından “Yunost” jurnalına ünvanlanmış
qında deyilir. (Yeri düşmüşkən, qeyd et- bir məktub yazıblar və həmin məktubda
mək istəyirəm ki, Elnarə Akimova bu prob- az qala 150 il bundan əvvəl vəfat etmiş
lemlə bağlı “Yaşayan ədəbi yaddaş” adlı Turgenev çağdaş, yəni XXI əsr rus ədə-
maraqlı bir məqalə yazıb. “Ədəbiyyat qə- bi-mənəvi mənzərəsinə baxa-baxa faciə-
zeti”, 14 noyabr 2015.) Ya da diqqət et- vi bir emosionallıqla deyir: “Kitablar dağı-
sək, görərik ki, Puşkin, Lev Tolstoy, Çe- dılmış Rusiya yollarında nəm çəkir, nəm
xov Sovet dövründə olduğu kimi, bu gün çəkir, nəm çəkir. Əgər onlar ağlaya bil-
də rus ədəbi prosesinin faktı olaraq qalır, səydilər…” (“Yunost”, 2017, № 5, səh.-
ancaq deyək ki, Suxovo-Kobılin də Sovet 32.)
dövründə olduğu kimi, bu gün də ədəbi
prosesdə yoxdur. Ancaq biz öz mövzumuza qayıdaq.
Mən sovet dövrü ədəbiyyatına müna-
Bir haşiyə çıxmaq istəyirəm: mən bir sibət barədə geniş yazmışam (bax: Sos-
müddət bundan əvvəl Suxovo-Kobılinin realizm bizə nə verdi? Bakı, Mütərcim,
pyeslərini yenidən oxudum və bir daha 2010), ancaq bu qeydlərdə də bir mühüm
təəccüb etdim ki, bu çox maraqlı drama- məsələnin üzərində dayanmaq istəyirəm:
turq nə üçün rus ədəbiyyatşünaslığının bir küll halında götürəndə, sovet dövrü
özündə belə kölgədə qalıb. Əlbəttə, Su- ədəbi tənqidinin ən eybəcər cəhəti ədə-
xovo-Kobılin Çexov deyil, ancaq öz iste- biyyata vulqar-sosioloji münasibət idi və
dadına layiq bir yer tutmaq üçün Çexov paradoksal bir haldır ki, epoxalar dəyişdi,
olmaq da vacib deyil, ədəbiyyatda hər bir ancaq həmin vulqar-sosioloji münasibət
istedadın öz yeri var (hər halda öz yeri ol- bu gün də davam edir, sadəcə olaraq, bu
malıdır!). Suxovo-Kobılin XIX əsr dünya “yeni” münasibət öz tənqid ünvanının isti-
dramaturgiyası miqyasında yaradıcılığa qamətini 180 dərəcə dəyişib.
malik bir qələm sahibidir, rus insanının Bizim ədəbi prosesdə, misal üçün,
xarakterinin açılması və bu zaman xislə- Səməd Vurğuna münasibətə fikir verin:
tin dərinlərinə varmaq bacarığı Suxovo- həmin vulqar-sosioloji mövqeyin ifadəsi
Kobılində çox güclüdür. olan inkarçılıqla rastlaşırıq, halbuki po-
eziyamızın sırf poetika baxımından zən-
Ümumiyyətlə, bu gün böyük rus ədə- ginləşməsində, tamamilə yeni estetik rən-
bi ənənələri ilə qətiyyən bir araya sığış- garənglik əldə etməsində, eləcə də xal-
mayan bazar iqtisadiyyatının həm Rusi- qın milli özünütəsdiqində, milli dilin inki-
yada, həm də xaricdə istehsal etdiyi (tə- şafında Səməd Vurğun yaradıcılığının ro-
ləsik və keyfiyyətsiz də tərcümə edilən) lu az olmayıb və bu cəhəti onun konyuk-
“bədii” hasilat (bayağı sevgi romanları, tura (yaxud da inam!) nəticəsində yazdı-
porno, ucuz komikslər və s.) rus ədəbi ğı poema və şeirlərinə istinad edərək
prosesinə elə hücum edib ki, kütləvilik
baxımından Puşkin, Qoqol, Lermontov,
