Page 235 - 2017-4
P. 235
snifatının bəhs etdiyimiz kontekstdə lub isə Nərimanovdur. 235
əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək istəyi- Mən 90-cı illərin ortalarında həm Nə- 2017
rəm, çünki bu 25 ildə elmi-nəzəri süzgəc-
dən keçirilmiş dəqiq-dürüst təsnifat hələ rimanov, həm də Rəsulzadə haqqında elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
ki, ortaya qoyulmayıb və İsa Həbibbəyli yazdığım yığcam monoqrafiyalarda bu
doğru yazır ki, “XX əsrin böyük bir dövrü barədə danışmışam və özümü təkrar et-
ərzində (1928–1980-ci illərdə) Azərbay- mək istəməyərək, onlardan birində yaz-
canda meydana çıxmış akademik nəşr- dığım bu cümlələrlə kifayətlənirəm: “XX
lərdə və ali məktəb dərsliklərində dövrləş- əsr Azərbaycan tarixinin ideyalar toqquş-
dirmək sahəsində olan müxtəliflik, pəra- masında Rəsulzadə–Nərimanov siyasi rə-
kəndəlik, sərbəstlik və fərdi yanaşmalar qabətində, amal, əqidə və əməl mübari-
bu sahədə vahid elmi konsepsiyanın ol- zəsində böyük hərfli Gələcək Rəsulzadə-
mamasının göstəricisidir”. (“525-ci qəzet”, nin müttəfiqi idi və tarix bunu əsrin so-
30 sentyabr 2017.) nunda birdəfəlik, mübahisəsiz, heç bir
şübhə yeri qoymadan sübuta yetirdi və
Dünənə qədər vulqar sosiologizmin buna görə də bu gün siyasi qalib Rəsul-
bolşevik xislətli tüfəngi Əli bəy Hüseyn- zadədir, Topçubaşovdur, Xoyskidir, Yusif-
zadəyə, yaxud Əhməd bəy Ağayevə tuş- bəylidir, amma siyasi məğlub da nifrət
lanırdı, indi isə elə həmin əhvali-ruhiyyə obyekti yox, milli tariximizin faciə qəhrə-
ilə tüfəngi Nəriman Nərimanova, yaxud manıdır, onu ifşa etməkdən (çox zaman
da Səməd Vurğuna və onun qələm dost- da naşı qələmi ilə!) ləzzət almaq yox,
larına tuşlamaq yalnız ədəbiyyatımızın ona yanmaq, heyifsilənmək və H.Z.Tağı-
yox, ümumiyyətlə, ictimai fikir tariximizin yevin həyatına həsr edilmiş hörmət və
tədqiqində birtərəfli münasibət ənənəsini məhəbbətlə dolu bioqrafik yazısından tut-
yaradacaq ki, bu da qeyri-obyektivliyə, muş, bir sıra son dərəcə acı təəssürat
yəni ümumi mənzərə natamamlığına gə- doğuran rəsmi sənədlərəcən onun zid-
tirib çıxaracaq, özümüz öz mədəni-mə- diyyətli və mürəkkəb irsinə və fəaliyyəti-
nəvi keçmişimizin təqdimatını məhdud- nə obyektiv qiymət vermək lazımdır…
laşdırmış olacağıq. Nərimanovun səhvləri bizim tariximiz, ədə-
biyyatımız və ictimai fikrimiz üçün yad bir
Nəriman Nərimanovu nə qədər Məm- şəxsiyyətin yox, doğmanın səhvləridir.
məd Əmin Rəsulzadə ilə müqayisə edib, Nərimanovun siyasi və insani faciəsi ya-
Nərimanovun qeyri-obyektiv, birtərəfli dın yox, doğmanın faciəsidir”. (Nəriman
münasibətdən doğan düşmən obrazını Nərimanov. Şəxsiyyəti və fəaliyyəti. Bakı,
yalnız ədəbi prosesin yox, ictimai fikrin Azərnəşr, 1997.)
də faktına çevirməyə cəhd etmək olar?
Əslində, siyasi xadim kimi Nəriman Nəri- Əlbəttə, obyektiv həqiqət, həmişə ol-
manovu Məmməd Əmin Rəsulzadə ilə duğu kimi, gec-tez üzə çıxacaq, ancaq
birləşdirən ən əsas cəhət eyni idi – milli bu gün biz nə üçün “Söz azadlığı”nın im-
azadlıq, milli müstəqillik amalı – ancaq kanlarından bəhrələnməyərək gələcək
onlar bu böyük amalı həyata keçirmək ədəbi nəsli bəzən beləcə sıfırdan başla-
yoluna bir-birinə zidd bucaqlar altından mağa düçar edirik?
baxırdılar və tarix göstərdi ki, bu siyasi
rəqabətdən qalib çıxan Rəsulzadə, məğ- “Söz azadlığı” dövründə belə bir qey-
ri-obyektiv, naqis münasibətin – vulqar-
sosioloji təmayülün diriliyi, klassiklərlə
əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək istəyi- Mən 90-cı illərin ortalarında həm Nə- 2017
rəm, çünki bu 25 ildə elmi-nəzəri süzgəc-
dən keçirilmiş dəqiq-dürüst təsnifat hələ rimanov, həm də Rəsulzadə haqqında elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
ki, ortaya qoyulmayıb və İsa Həbibbəyli yazdığım yığcam monoqrafiyalarda bu
doğru yazır ki, “XX əsrin böyük bir dövrü barədə danışmışam və özümü təkrar et-
ərzində (1928–1980-ci illərdə) Azərbay- mək istəməyərək, onlardan birində yaz-
canda meydana çıxmış akademik nəşr- dığım bu cümlələrlə kifayətlənirəm: “XX
lərdə və ali məktəb dərsliklərində dövrləş- əsr Azərbaycan tarixinin ideyalar toqquş-
dirmək sahəsində olan müxtəliflik, pəra- masında Rəsulzadə–Nərimanov siyasi rə-
kəndəlik, sərbəstlik və fərdi yanaşmalar qabətində, amal, əqidə və əməl mübari-
bu sahədə vahid elmi konsepsiyanın ol- zəsində böyük hərfli Gələcək Rəsulzadə-
mamasının göstəricisidir”. (“525-ci qəzet”, nin müttəfiqi idi və tarix bunu əsrin so-
30 sentyabr 2017.) nunda birdəfəlik, mübahisəsiz, heç bir
şübhə yeri qoymadan sübuta yetirdi və
Dünənə qədər vulqar sosiologizmin buna görə də bu gün siyasi qalib Rəsul-
bolşevik xislətli tüfəngi Əli bəy Hüseyn- zadədir, Topçubaşovdur, Xoyskidir, Yusif-
zadəyə, yaxud Əhməd bəy Ağayevə tuş- bəylidir, amma siyasi məğlub da nifrət
lanırdı, indi isə elə həmin əhvali-ruhiyyə obyekti yox, milli tariximizin faciə qəhrə-
ilə tüfəngi Nəriman Nərimanova, yaxud manıdır, onu ifşa etməkdən (çox zaman
da Səməd Vurğuna və onun qələm dost- da naşı qələmi ilə!) ləzzət almaq yox,
larına tuşlamaq yalnız ədəbiyyatımızın ona yanmaq, heyifsilənmək və H.Z.Tağı-
yox, ümumiyyətlə, ictimai fikir tariximizin yevin həyatına həsr edilmiş hörmət və
tədqiqində birtərəfli münasibət ənənəsini məhəbbətlə dolu bioqrafik yazısından tut-
yaradacaq ki, bu da qeyri-obyektivliyə, muş, bir sıra son dərəcə acı təəssürat
yəni ümumi mənzərə natamamlığına gə- doğuran rəsmi sənədlərəcən onun zid-
tirib çıxaracaq, özümüz öz mədəni-mə- diyyətli və mürəkkəb irsinə və fəaliyyəti-
nəvi keçmişimizin təqdimatını məhdud- nə obyektiv qiymət vermək lazımdır…
laşdırmış olacağıq. Nərimanovun səhvləri bizim tariximiz, ədə-
biyyatımız və ictimai fikrimiz üçün yad bir
Nəriman Nərimanovu nə qədər Məm- şəxsiyyətin yox, doğmanın səhvləridir.
məd Əmin Rəsulzadə ilə müqayisə edib, Nərimanovun siyasi və insani faciəsi ya-
Nərimanovun qeyri-obyektiv, birtərəfli dın yox, doğmanın faciəsidir”. (Nəriman
münasibətdən doğan düşmən obrazını Nərimanov. Şəxsiyyəti və fəaliyyəti. Bakı,
yalnız ədəbi prosesin yox, ictimai fikrin Azərnəşr, 1997.)
də faktına çevirməyə cəhd etmək olar?
Əslində, siyasi xadim kimi Nəriman Nəri- Əlbəttə, obyektiv həqiqət, həmişə ol-
manovu Məmməd Əmin Rəsulzadə ilə duğu kimi, gec-tez üzə çıxacaq, ancaq
birləşdirən ən əsas cəhət eyni idi – milli bu gün biz nə üçün “Söz azadlığı”nın im-
azadlıq, milli müstəqillik amalı – ancaq kanlarından bəhrələnməyərək gələcək
onlar bu böyük amalı həyata keçirmək ədəbi nəsli bəzən beləcə sıfırdan başla-
yoluna bir-birinə zidd bucaqlar altından mağa düçar edirik?
baxırdılar və tarix göstərdi ki, bu siyasi
rəqabətdən qalib çıxan Rəsulzadə, məğ- “Söz azadlığı” dövründə belə bir qey-
ri-obyektiv, naqis münasibətin – vulqar-
sosioloji təmayülün diriliyi, klassiklərlə
