Page 237 - 2017-4
P. 237
Bir müddət bundan əvvəl Vaqif Yusif- tə!) aparan bir cığıra, hətta yola çevrilə 237
linin, Rüstəm Kamalın və Elnarə Akimo- bilər. 2017
vanın “XX əsrin ilk yarısındakı ədəbi-mə-
dəni prosesdə roman faktoru” ətrafında Nəhayət, mən də bu yazıda “Söz azad- elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
apardıqları maraqlı fikir mübadiləsi za- lığı”na güvənib, olsun ki, çox mübahisəli,
manı Elnarə deyir: “Bu dövrün (1930-cu xeyli şübhə doğura biləcək bir cəhəti qeyd
illərin – E.) romanları sosialist realizmi tə- etmək istəyirəm: illər keçdikcə, zaman
ləblərinin, partiya direktivlərinin sənətdə elə bil sovet ədəbi irsini möhkəmcə silkə-
gerçəkləşən şəklidi. Bu romanların heç ləyərək, sosrealizmin içindən yeni bir es-
birində insan yoxdu. Sadəcə eyni “mən”- tetik təmayül çıxarmağa başlayır və onu
lərin xoru, bir qəlibdən çıxmış qəhrəman- bu gün bizim ədəbi-nəzəri və tarixi
ların, süjetlərin, mövzuların şəkillənməsi düşüncəmiz üçün, az qala, keçmişimizin
var, vəssalam”. (“525-ci qəzet”, 9 sent- yeni (!) bir cərəyanına çevirir. Misal üçün,
yabr 2016.) bu gün mən 1930-cu illərdə (1934–35-ə
qədər) Mikayıl Müşfiqin, ya da Səməd
Elnarənin bir gənclik maksimalizmi ilə Vurğunun Stalinə, yaxud da Süleyman
dediyi bu sözlərdə həqiqət var, ancaq Rüstəmin partiyaya, komsomola həsr et-
məsələ heç vəchlə “vəssalam”la bitmir. O diyi odlu-alovlu şeirləri haqqında konyuk-
romanlar ədəbiyyatımızda janrı formalaş- turadan doğan sosializm realizmi nümu-
dırdı və təsdiq etdi; o romanların Azər- nələrindən daha artıq dərəcədə, konyuk-
baycan ədəbi-bədii dilinin inkişafında, zən- turanı kənara itələmiş sosializm roman-
ginləşməsində, təhkiyənin, stilistikanın tə- tizmi (inqilabi romantizm!) nümunələri ki-
mizlənməsində, saflaşmasında müstəs- mi düşünürəm.
na xidməti oldu; o romanların dili və təh-
kiyəsi ilə on il əvvəlki dövrün yazılarının Yəni söhbət konyukturanın yalançı sə-
dili və təhkiyəsini müqayisə edin – nə qə- nətə gətirdiyi poetik qəlplikdən, saxtalıq-
dər böyük fərq var. Məgər bu azdır? dan yox, istedadın təbii özünüifadəsin-
dən gedir, kommunizm ideallarına həqiqi
Hələ orasını demirəm ki, 30-cu illər inamdan, əqidə uğrunda mübarizə ro-
tənqidinin əsas bədii obyekti həmin ro- mantikasının doğurduğu ruh yüksəkliyin-
manlar idi, bu isə o deyən sözdür ki, vul- dən, yeniləşməyə, ictimai, sosioloji, milli
qar-sosioloji təmayüllə də olsa, tənqidi- və dini ətalətdən azad olmağa can at-
mizin formalaşmasında o romanlar ciddi maqdan gedir və bu kontekstdə sosi-
rol oynayıb. 1920-ci illərə qədər Abdulla alizm romantizmi bədii dilin inkişafında, po-
Sur, yaxud Kazımoğlu (Seyid Hüseyn) eziyamızın forma müxtəlifliyi, bədii-este-
professional tənqidin yalnız embrionunu tik arxitektonika yeniliyi əldə etməsində
yetişdirirdilər və 30-cu illərdə tənqidimi- də az rol oynamadı. Düzdür, həmin şeir-
zin tam surətdə “janrlaşması” bir çox hal- lər poeziyamıza patetika, təmtəraq, gu-
larda, dediyim kimi, elə o romanlara borc- rultu da gətirdi, ancaq bu patetikanın,
ludur. Görünür, biz gərək “vəssalam”larla təmtərağın, gurultunun özü də ürəkdən
nöqtə qoymağa tələsməyək, çünki belə gəlirdi, siyasi romantikanın ifadəsi idi, tə-
bir səbirsizlik (nəzəri-estetik səbirsizlik!) əssüf ki, sonralar süniləşdi, saxtalaşdı.
ədəbi prosesdə həqiqət cildində təsvir
edilən qeyri-obyektivliyə (yalançı həqiqə- O da başqa məsələ ki, get-gedə hə-
min inqilabi romantizmin özü də dövrün
yalnız ideoloji yox, eyni zamanda inzibati
linin, Rüstəm Kamalın və Elnarə Akimo- bilər. 2017
vanın “XX əsrin ilk yarısındakı ədəbi-mə-
dəni prosesdə roman faktoru” ətrafında Nəhayət, mən də bu yazıda “Söz azad- elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
apardıqları maraqlı fikir mübadiləsi za- lığı”na güvənib, olsun ki, çox mübahisəli,
manı Elnarə deyir: “Bu dövrün (1930-cu xeyli şübhə doğura biləcək bir cəhəti qeyd
illərin – E.) romanları sosialist realizmi tə- etmək istəyirəm: illər keçdikcə, zaman
ləblərinin, partiya direktivlərinin sənətdə elə bil sovet ədəbi irsini möhkəmcə silkə-
gerçəkləşən şəklidi. Bu romanların heç ləyərək, sosrealizmin içindən yeni bir es-
birində insan yoxdu. Sadəcə eyni “mən”- tetik təmayül çıxarmağa başlayır və onu
lərin xoru, bir qəlibdən çıxmış qəhrəman- bu gün bizim ədəbi-nəzəri və tarixi
ların, süjetlərin, mövzuların şəkillənməsi düşüncəmiz üçün, az qala, keçmişimizin
var, vəssalam”. (“525-ci qəzet”, 9 sent- yeni (!) bir cərəyanına çevirir. Misal üçün,
yabr 2016.) bu gün mən 1930-cu illərdə (1934–35-ə
qədər) Mikayıl Müşfiqin, ya da Səməd
Elnarənin bir gənclik maksimalizmi ilə Vurğunun Stalinə, yaxud da Süleyman
dediyi bu sözlərdə həqiqət var, ancaq Rüstəmin partiyaya, komsomola həsr et-
məsələ heç vəchlə “vəssalam”la bitmir. O diyi odlu-alovlu şeirləri haqqında konyuk-
romanlar ədəbiyyatımızda janrı formalaş- turadan doğan sosializm realizmi nümu-
dırdı və təsdiq etdi; o romanların Azər- nələrindən daha artıq dərəcədə, konyuk-
baycan ədəbi-bədii dilinin inkişafında, zən- turanı kənara itələmiş sosializm roman-
ginləşməsində, təhkiyənin, stilistikanın tə- tizmi (inqilabi romantizm!) nümunələri ki-
mizlənməsində, saflaşmasında müstəs- mi düşünürəm.
na xidməti oldu; o romanların dili və təh-
kiyəsi ilə on il əvvəlki dövrün yazılarının Yəni söhbət konyukturanın yalançı sə-
dili və təhkiyəsini müqayisə edin – nə qə- nətə gətirdiyi poetik qəlplikdən, saxtalıq-
dər böyük fərq var. Məgər bu azdır? dan yox, istedadın təbii özünüifadəsin-
dən gedir, kommunizm ideallarına həqiqi
Hələ orasını demirəm ki, 30-cu illər inamdan, əqidə uğrunda mübarizə ro-
tənqidinin əsas bədii obyekti həmin ro- mantikasının doğurduğu ruh yüksəkliyin-
manlar idi, bu isə o deyən sözdür ki, vul- dən, yeniləşməyə, ictimai, sosioloji, milli
qar-sosioloji təmayüllə də olsa, tənqidi- və dini ətalətdən azad olmağa can at-
mizin formalaşmasında o romanlar ciddi maqdan gedir və bu kontekstdə sosi-
rol oynayıb. 1920-ci illərə qədər Abdulla alizm romantizmi bədii dilin inkişafında, po-
Sur, yaxud Kazımoğlu (Seyid Hüseyn) eziyamızın forma müxtəlifliyi, bədii-este-
professional tənqidin yalnız embrionunu tik arxitektonika yeniliyi əldə etməsində
yetişdirirdilər və 30-cu illərdə tənqidimi- də az rol oynamadı. Düzdür, həmin şeir-
zin tam surətdə “janrlaşması” bir çox hal- lər poeziyamıza patetika, təmtəraq, gu-
larda, dediyim kimi, elə o romanlara borc- rultu da gətirdi, ancaq bu patetikanın,
ludur. Görünür, biz gərək “vəssalam”larla təmtərağın, gurultunun özü də ürəkdən
nöqtə qoymağa tələsməyək, çünki belə gəlirdi, siyasi romantikanın ifadəsi idi, tə-
bir səbirsizlik (nəzəri-estetik səbirsizlik!) əssüf ki, sonralar süniləşdi, saxtalaşdı.
ədəbi prosesdə həqiqət cildində təsvir
edilən qeyri-obyektivliyə (yalançı həqiqə- O da başqa məsələ ki, get-gedə hə-
min inqilabi romantizmin özü də dövrün
yalnız ideoloji yox, eyni zamanda inzibati
