Page 229 - 2017-4
P. 229
nda Rusiyanı Qərbi Avropaya qarşı qo- ricisidir və hərgah milli dildə yazılmış, milli 229
yaraq sübut etməyə çalışırdı ki, “ümum- qəhrəmanlardan, hətta milli problemati- 2017
bəşəri sivilizasiya” yoxdur və budur, 150 kadan bəhs edən əsərlər bədii-estetik sə-
ildən sonra, XXI əsrdə tanınmış rus tən- viyyəsi ilə sönükdürsə, fəlsəfi (həyata ba- elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
qidçisi Sergey Volodin belə yazır: “Za- xışın dərinliyi!) baxımdan məhdud və pri-
man göstərir: Danilevskinin qənaətləri mitivdirsə, o zaman, aydındır ki, bədii-bə-
uzaqgörənliklə əsaslandırılmış qənaətlər- şəri ucalığa nail olmaq mümkün deyil. O
dir.” (“Literaturnaya qazeta”, 7–13 oktyabr biri tərəfdən, bədii əsər maraqlı, dərin fəl-
2015.) səfi mündəricata malikdir, ancaq milli ko-
lorit, milli özünüifadə, indi dəbdə olan
Deməli, Danilevski düz deyir, ümum- sözdən də istifadə etsək, milli mentalitet
bəşəri sivilizasiya yoxdur və nəzərə al- yoxdursa, yəni söhbət pis mənada ta-
saq ki, ədəbiyyat sivilizasiyanın özünü- mam kosmopolit bir bədii-estetik auradan
ifadə formalarından biridir – o zaman be- gedirsə, bu halda da həmin bədii-bəşəri
lə çıxır ki, ümumbəşəri ədəbiyyat da yox- ucalıq uzaqlarda qalacaq.
dur, yəni misal üçün, elə həmin Şekspir
sadəcə (və ancaq!) ingilis yazıçısıdır, yal- Rəsul Həmzətovun bir deyimi Sovet
nız İngiltərə sivilizasiyasını ifadə edib, dönəmində məşhur idi ki, “rus dili olma-
vəssalam. Laksness mənim üçün XX əs- saydı, mən ancaq Avarıstan şairi kimi qa-
rin ən böyük yazıçılarından biridir, ancaq lacaqdım”.
belə çıxır ki, o yalnız 320 min əhalisi olan
kiçik İslandiya sivilizasiyasını ifadə edib? Mənim elə o vaxt da bu tipli fikirlərə
Onda nə üçün mənə bu dərəcədə yaxın ikili münasibətim var idi: bir tərəfdən, bu-
bir yazıçıdır, mən ki Azərbaycan siviliza- rada böyük bir həqiqət var – rus dilinə
siyasına mənsub bir oxucuyam? tərcümələri ilə Rəsul Həmzətov 250 mil-
yonluq nəhəng bir dövlətin ən məşhur
Azərbaycanlı valideynlər nə üçün illər şairlərindən biri oldu, ancaq o biri tərəf-
boyu övladlarına uzaq, soyuq və yad bir dən, milli ilə bəşərini qarşı-qarşıya qoy-
ölkə dramaturqunun qəhrəmanlarının ad- maq nə dərəcədə düzdür? Məgər “ancaq
larını qoyublar: Hamlet, Maqbet, Otello, Avarıstanın şairi olmaq” əhəmiyyətsiz bir
Ofelya?.. Əgər Lev Tolstoy bəşəri yox, şeydir?
ancaq rus sivilizasiyasının məhəlli bir ya-
zıçısıdırsa, yaponiyalı Akutaqavadan tut- İlk növbədə gərək məhz Avarıstanın
muş amerikalı Heminqueyə qədər “kə- böyük şairi olasan ki, bəşəri yüksəkliyə
nar” (başqa “sivilizasiya”!) yazıçıları necə ucalasan – bəli, Avarıstan kiçik bir yerdir,
olub ki, onu özlərinə müəllim hesab edib? avar dili ilə sən dünyada məşhur ola bil-
Bu tipli misalları səhifələrlə sadalamaq məzsən (hər halda, bu, çox müşkül mə-
olar və bəşəri sivilizasiya yoxdursa, biz sələdir), ancaq dünyada məşhur olmaya-
hansı bəşəri ideyalardan, ideallardan, bə- olmaya da sən bəşəri ucalığa qalxa bilər-
şəri dəyərlərdən danışırıq? sən – məşhurluq bədii ucalığın ekviva-
lenti deyil.
Bu kontekstdə bir məsələni aydınlaş-
dırmaq vacibdir: məhəlli ilə milli ayrı-ayrı Görkəmli tənqidçimiz Nizaməddin Şəm-
anlayışlardır, millidən fərqli olaraq, mə- sizadənin məqalələrinin bir yaxşı cəhəti
həllilik – sırf bədii-fəlsəfi keyfiyyət göstə- də ondadır ki, bəzən fikir mübadiləsi, sağ-
lam polemika üçün əsas verir və onun
yaraq sübut etməyə çalışırdı ki, “ümum- qəhrəmanlardan, hətta milli problemati- 2017
bəşəri sivilizasiya” yoxdur və budur, 150 kadan bəhs edən əsərlər bədii-estetik sə-
ildən sonra, XXI əsrdə tanınmış rus tən- viyyəsi ilə sönükdürsə, fəlsəfi (həyata ba- elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
qidçisi Sergey Volodin belə yazır: “Za- xışın dərinliyi!) baxımdan məhdud və pri-
man göstərir: Danilevskinin qənaətləri mitivdirsə, o zaman, aydındır ki, bədii-bə-
uzaqgörənliklə əsaslandırılmış qənaətlər- şəri ucalığa nail olmaq mümkün deyil. O
dir.” (“Literaturnaya qazeta”, 7–13 oktyabr biri tərəfdən, bədii əsər maraqlı, dərin fəl-
2015.) səfi mündəricata malikdir, ancaq milli ko-
lorit, milli özünüifadə, indi dəbdə olan
Deməli, Danilevski düz deyir, ümum- sözdən də istifadə etsək, milli mentalitet
bəşəri sivilizasiya yoxdur və nəzərə al- yoxdursa, yəni söhbət pis mənada ta-
saq ki, ədəbiyyat sivilizasiyanın özünü- mam kosmopolit bir bədii-estetik auradan
ifadə formalarından biridir – o zaman be- gedirsə, bu halda da həmin bədii-bəşəri
lə çıxır ki, ümumbəşəri ədəbiyyat da yox- ucalıq uzaqlarda qalacaq.
dur, yəni misal üçün, elə həmin Şekspir
sadəcə (və ancaq!) ingilis yazıçısıdır, yal- Rəsul Həmzətovun bir deyimi Sovet
nız İngiltərə sivilizasiyasını ifadə edib, dönəmində məşhur idi ki, “rus dili olma-
vəssalam. Laksness mənim üçün XX əs- saydı, mən ancaq Avarıstan şairi kimi qa-
rin ən böyük yazıçılarından biridir, ancaq lacaqdım”.
belə çıxır ki, o yalnız 320 min əhalisi olan
kiçik İslandiya sivilizasiyasını ifadə edib? Mənim elə o vaxt da bu tipli fikirlərə
Onda nə üçün mənə bu dərəcədə yaxın ikili münasibətim var idi: bir tərəfdən, bu-
bir yazıçıdır, mən ki Azərbaycan siviliza- rada böyük bir həqiqət var – rus dilinə
siyasına mənsub bir oxucuyam? tərcümələri ilə Rəsul Həmzətov 250 mil-
yonluq nəhəng bir dövlətin ən məşhur
Azərbaycanlı valideynlər nə üçün illər şairlərindən biri oldu, ancaq o biri tərəf-
boyu övladlarına uzaq, soyuq və yad bir dən, milli ilə bəşərini qarşı-qarşıya qoy-
ölkə dramaturqunun qəhrəmanlarının ad- maq nə dərəcədə düzdür? Məgər “ancaq
larını qoyublar: Hamlet, Maqbet, Otello, Avarıstanın şairi olmaq” əhəmiyyətsiz bir
Ofelya?.. Əgər Lev Tolstoy bəşəri yox, şeydir?
ancaq rus sivilizasiyasının məhəlli bir ya-
zıçısıdırsa, yaponiyalı Akutaqavadan tut- İlk növbədə gərək məhz Avarıstanın
muş amerikalı Heminqueyə qədər “kə- böyük şairi olasan ki, bəşəri yüksəkliyə
nar” (başqa “sivilizasiya”!) yazıçıları necə ucalasan – bəli, Avarıstan kiçik bir yerdir,
olub ki, onu özlərinə müəllim hesab edib? avar dili ilə sən dünyada məşhur ola bil-
Bu tipli misalları səhifələrlə sadalamaq məzsən (hər halda, bu, çox müşkül mə-
olar və bəşəri sivilizasiya yoxdursa, biz sələdir), ancaq dünyada məşhur olmaya-
hansı bəşəri ideyalardan, ideallardan, bə- olmaya da sən bəşəri ucalığa qalxa bilər-
şəri dəyərlərdən danışırıq? sən – məşhurluq bədii ucalığın ekviva-
lenti deyil.
Bu kontekstdə bir məsələni aydınlaş-
dırmaq vacibdir: məhəlli ilə milli ayrı-ayrı Görkəmli tənqidçimiz Nizaməddin Şəm-
anlayışlardır, millidən fərqli olaraq, mə- sizadənin məqalələrinin bir yaxşı cəhəti
həllilik – sırf bədii-fəlsəfi keyfiyyət göstə- də ondadır ki, bəzən fikir mübadiləsi, sağ-
lam polemika üçün əsas verir və onun
