Page 228 - 2017-4

dən, Hötedən, Heynedən tutmuş Ekzüpe- güman edirəm ki, 25 illik zaman vahidi

riyəcən, hətta “Qulliver”in müəllifi Svift də çərçivəsində bu suala müsbət cavab ver-

daxil olmaqla (!), adlar çəkməyə sövq mək çətin, bəlkə də, qeyri-mümkündür,

edir və doğrusu, “Leyli və Məcnun” qalır ancaq dərd burasındadır ki, bu sualın

bir tərəfdə, özündən asılı olmayaraq fikir- mündəricatını xeyli dərəcədə sıxıb sadə-

ləşirsən ki, görəsən, müəllif qətiyyən ye- ləşdirsək də, müsbət cavab verməyə çə-

rinə düşməyən bu ad sahiblərinin – ta- tinlik çəkəcəyik, çünki tənqidimiz, ümu-

mamilə müxtəlif səpkili yazıçıların tama- miyyətlə, bəşəri bədii-fəlsəfi mövzunu
milə də müxtəlif səciyyəli əsərləri ilə ta- ədəbi prosesin faktına çevirə bilməyib.
Düşünmək olar ki, gərək bizdə səviyyəsi
nışdır, yoxsa yox?
Bu söylədiklərim, olsun ki, bir az kəs- bəşəri bədii-fəlsəfi meyarlara cavab ve-
kin alındı, ancaq bunu müasir ədəbi tən- rəcək əsərlər meydana çıxsın ki, tənqid
qidimizin ümumi mənzərəsi diktə edir və onlar haqqında yazsın, onları təhlil etsin,
mən də bu dediklərimi təəssüf hissi ilə ancaq elə bilirəm ki, bu, yanlış bir təskin-
yazıram. Primitivliyi təmtəraqlı adların ar- likdir və məsələ bunda deyil. Əvvəla, az
xasında gizlətmək, ona intellektual don olsa da həmin əsərlər yaranır, ikincisi və
ən vacibi isə, əgər o cür əsərlər meydana
228 geyindirmək mümkün deyil – suda quru çıxmırsa, ya da adda-budda meydana çı-
2017 taxta kimi o saat üzə çıxır və bu, dediyim xırsa, elə bunun özü tənqidə imkan verir
həmin “intellektual asılılıq” göstəricisidir. ki, belə bir vəziyyəti araşdıraraq, onu ədə-
bi prosesin predmetinə çevirsin.
İradə Musayevanın xarici ədəbiyyatla
bağlı son məqalələrində də (“Ceyms Coy- Əsas məsələ ondadır ki, istisnalar var,
sun Allah olmaq iddiası”, “Kafka, Kafka… elə məqalələr, esselər yazılır ki, hiss edir-
Axı siz…”, “Coysla Xaqanini nə birləşdi- sən: bəli, bu müəllif qələmə aldığı mövzu-
rir?”) anlaşılmazlıq, bünövrəsiz mülahi- nun fərqindədir, yəni müasir dünya ədə-
zələr (bəzən hətta hökmlər!), rus ədəbiy- biyyatından, müxtəlif ədəbi təmayüllər-

elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib? yatşünas və tənqidçilərinin dediklərinin dən, həyata, yaşayışa baxışlardan, mə-
təkrarı var, ancaq bütün bunlar ayrıca bir nəvi axtarışlardan xəbərdardır, ancaq de-
məqalə mövzusudur və eyni zamanda diyim kimi, bu, ayrı-ayrı istisnalardır, ədə-
mən ümid edirəm ki, bu tənqid hörmətli bi tənqidimiz bir küll halında bəşəri bədii-
İradə Musayevanı heç vəchlə ruhdan sal- fəlsəfi problematikaya bələd deyil.
mayacaq, əksinə, bu aktiv tənqidçinin
Ədəbiyyatın tarixi aşkar surətdə göstə-
oxumaq, öyrənmək və yazmaq enerjisini rir ki, milli-məhəlli bədii problematika ilə
və şövqünü daha da artıracaq, çünki xa- “Hamlet”, yaxud “Don Kixot”, yaxud da
rici ədəbiyyatı Azərbaycan ədəbi prosesi- “Anna Karenina” yüksəkliyinə (aliliyinə!)

nə gətirmək, onu bu prosesin faktına çe- qalxmaq mümkün deyil, həmin yüksəklik

virmək yaradıcı məsuliyyət tələb edən milli-bəşəri bədii problematika tələb edir

çox vacib bir məsələdir. və bu da aydın məsələdir ki, öz-özlüyündə

bəşərilik yoxdur, bəşərilik – millilərin top-

2 lamıdır, yəni keçən illərdə də dəfələrlə

Bizim ədəbi proses bəşəri bədii-fəlsəfi yazdığım kimi, bəşəri bədiiyyata aparan

problematikanı ehtiva edə bilirmi? – sua- yol millidən keçir.

lının əhatə dairəsi çox geniş olduğu üçün, Nikolay Danilevski XIX əsrin ortala-