Page 225 - 2017-4
P. 225
it onun ürəyincədir. Bu cavan müəllifə estetik çəkisinə görə ədəbi gəncliyin eta- 225
yalnız onu demək istərdim ki, həmin ana- lon surətlərindən birinə çevrilmişdi. İradə 2017
litik qavramanın nəzəri-estetik bazasını Musayevanın isə təhlil etdiyi Ravik, elə
gücləndirsə, artıq malik olduğu ədəbi his- bil orijinalın özü yox, onun surroqatıdır və elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
siyyatı (fəhmi) daha artıq ədəbi həssaslıq aydın məsələdir, orijinal təhlildən kənar-
əldə edər və dediyim o harmoniyanın da qalanda, tənqidçi surroqatla məşğul
özünüifadəsi daha artıq dərəcədə effektli olanda nə Remark Remark olacaq, nə
olar. Markes Markes olacaq, nə də bir başqa-
sı özü olacaq. Ravik zəngin daxili aləmə
Diletantlıqla xarici ədəbiyyatı milli ədə- malik olan, emosionallığı içində gizlətmiş,
bi prosesin faktına çevirmək mümkün olan həyata büruzə vermədiyi bir ironiya ilə
iş deyil, çünki söhbət zəngin və zəngin (bəlkə də, bir əlacsızlıq ironiyası ilə!) ya-
olduğu qədər də rəngarəng, bəzi məqam- naşan canlı bir surətdir və Remarkın da
larda hətta ziddiyyətli bəşəri mənəvi sər- ustalığı ondadır ki, xarakterin bütün bu
vətdən gedir və bu sərvətə məxsus bəhs keyfiyyətlərini müstəqim surətdə, birbaşa
etdiyin nümunələri dərindən əxz etmə- demir, onun bütün əsərlərində, o cümlə-
sən, onların təhlili də, təqdimi də göydən dən “Zəfər tağı” əsərində sətiraltı məna
asılı qalacaq. çox güclüdür, romanlarında sözlə demə-
dikləri dediklərindən artıqdır.
Bu, yaxşı cəhətdir ki, misal üçün, son
illərin aktiv tənqidçilərindən hörmətli İra- Heminqueyin məşhur bənzətməsi ya-
də Musayeva xarici ədəbiyyata müraciət da düşür: bədii mətn aysberqin görünən
edir, Remark, Markes, Kafka, Oruell, Coys hissəsidir. Aysberqin görünən hissəsi isə,
və başqalarının yaradıcılığı haqqında mə- bildiyimiz kimi, onun yalnız üçdəbiridir.
qalələr yazır, başqa yazılarında da tez- Remark (o cümlədən də Heminqueyin
tez onlara istinad edir, ədəbi prosesdəki özü), bax, həmin görünməyən hissənin
bu boşluğu doldurmağa çalışır, ancaq yazıçısıdır. İradə Musayevanın bizə təq-
orası pisdir ki, tənqidçi bu yazıçıları ümu- dim etdiyi Ravik isə canlılığını və koloriti-
mi sözlərlə elə üzdən təqdim edir, onların ni itirmiş quru plakat qəhrəmanıdır, çünki
əsərlərinin alt qatına varmadan bu əsər- Remarkın incə, xəfif, ancaq dəqiq və sər-
ləri elə bəsit təhlil edir, deyilmişlərin tək- rast akvareli bu təqdimatda tamamilə sa-
rarı olan şablon təriflər, mülahizələr söylə- ralıb-solmuş bir vəziyyətdədir.
yir ki, istər-istəməz fikirləşirsən: əgər Mar-
kes, yaxud Oruell bu tənqidçinin təqdim İradə Musayeva bəhs etdiyi əsərlər-
etdiyi bədii-fəlsəfi səviyyə sahibləridirsə, dən uzun sitatlar gətirir, ancaq elə bu si-
onda necə olub sənətin yüksək məqam- tatları nəzərdən keçirəndə, sonra da on-
larına çata biliblər, bu qədər ədəbi nüfuz ların tənqidçi şərhi ilə tanış olanda görürsən
qazanıblar? ki, mətn üzdən oxunub, mətnin alt qatın-
dakı hisslər və düşüncələr kənarda qalıb,
İndi bu qeydləri yazarkən xatırlayıram aura xeyli kasıblaşıb, tənqidçi sadəcə ya-
ki, 1960-cı illərdə Remark SSRİ-də nəşr zılanı görüb, yazılmayanın isə üstündən
olunmağa başlayanda (bu, Soljenitsın ha- keçib. Haçansa oxuduğum və müəllifini
disələrinəcən davam etdi) onun ədəbi unutduğum bir ironik atmaca yadımda qa-
qəhrəmanları, xüsusən “Zəfər tağı” ro- lıb: “Kağıza qənaət edin. Mətni mətnaltı
manının qəhrəmanı Ravik öz ağır bədii-
yalnız onu demək istərdim ki, həmin ana- lon surətlərindən birinə çevrilmişdi. İradə 2017
litik qavramanın nəzəri-estetik bazasını Musayevanın isə təhlil etdiyi Ravik, elə
gücləndirsə, artıq malik olduğu ədəbi his- bil orijinalın özü yox, onun surroqatıdır və elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
siyyatı (fəhmi) daha artıq ədəbi həssaslıq aydın məsələdir, orijinal təhlildən kənar-
əldə edər və dediyim o harmoniyanın da qalanda, tənqidçi surroqatla məşğul
özünüifadəsi daha artıq dərəcədə effektli olanda nə Remark Remark olacaq, nə
olar. Markes Markes olacaq, nə də bir başqa-
sı özü olacaq. Ravik zəngin daxili aləmə
Diletantlıqla xarici ədəbiyyatı milli ədə- malik olan, emosionallığı içində gizlətmiş,
bi prosesin faktına çevirmək mümkün olan həyata büruzə vermədiyi bir ironiya ilə
iş deyil, çünki söhbət zəngin və zəngin (bəlkə də, bir əlacsızlıq ironiyası ilə!) ya-
olduğu qədər də rəngarəng, bəzi məqam- naşan canlı bir surətdir və Remarkın da
larda hətta ziddiyyətli bəşəri mənəvi sər- ustalığı ondadır ki, xarakterin bütün bu
vətdən gedir və bu sərvətə məxsus bəhs keyfiyyətlərini müstəqim surətdə, birbaşa
etdiyin nümunələri dərindən əxz etmə- demir, onun bütün əsərlərində, o cümlə-
sən, onların təhlili də, təqdimi də göydən dən “Zəfər tağı” əsərində sətiraltı məna
asılı qalacaq. çox güclüdür, romanlarında sözlə demə-
dikləri dediklərindən artıqdır.
Bu, yaxşı cəhətdir ki, misal üçün, son
illərin aktiv tənqidçilərindən hörmətli İra- Heminqueyin məşhur bənzətməsi ya-
də Musayeva xarici ədəbiyyata müraciət da düşür: bədii mətn aysberqin görünən
edir, Remark, Markes, Kafka, Oruell, Coys hissəsidir. Aysberqin görünən hissəsi isə,
və başqalarının yaradıcılığı haqqında mə- bildiyimiz kimi, onun yalnız üçdəbiridir.
qalələr yazır, başqa yazılarında da tez- Remark (o cümlədən də Heminqueyin
tez onlara istinad edir, ədəbi prosesdəki özü), bax, həmin görünməyən hissənin
bu boşluğu doldurmağa çalışır, ancaq yazıçısıdır. İradə Musayevanın bizə təq-
orası pisdir ki, tənqidçi bu yazıçıları ümu- dim etdiyi Ravik isə canlılığını və koloriti-
mi sözlərlə elə üzdən təqdim edir, onların ni itirmiş quru plakat qəhrəmanıdır, çünki
əsərlərinin alt qatına varmadan bu əsər- Remarkın incə, xəfif, ancaq dəqiq və sər-
ləri elə bəsit təhlil edir, deyilmişlərin tək- rast akvareli bu təqdimatda tamamilə sa-
rarı olan şablon təriflər, mülahizələr söylə- ralıb-solmuş bir vəziyyətdədir.
yir ki, istər-istəməz fikirləşirsən: əgər Mar-
kes, yaxud Oruell bu tənqidçinin təqdim İradə Musayeva bəhs etdiyi əsərlər-
etdiyi bədii-fəlsəfi səviyyə sahibləridirsə, dən uzun sitatlar gətirir, ancaq elə bu si-
onda necə olub sənətin yüksək məqam- tatları nəzərdən keçirəndə, sonra da on-
larına çata biliblər, bu qədər ədəbi nüfuz ların tənqidçi şərhi ilə tanış olanda görürsən
qazanıblar? ki, mətn üzdən oxunub, mətnin alt qatın-
dakı hisslər və düşüncələr kənarda qalıb,
İndi bu qeydləri yazarkən xatırlayıram aura xeyli kasıblaşıb, tənqidçi sadəcə ya-
ki, 1960-cı illərdə Remark SSRİ-də nəşr zılanı görüb, yazılmayanın isə üstündən
olunmağa başlayanda (bu, Soljenitsın ha- keçib. Haçansa oxuduğum və müəllifini
disələrinəcən davam etdi) onun ədəbi unutduğum bir ironik atmaca yadımda qa-
qəhrəmanları, xüsusən “Zəfər tağı” ro- lıb: “Kağıza qənaət edin. Mətni mətnaltı
manının qəhrəmanı Ravik öz ağır bədii-
