Page 224 - 2017-4

Mən bu siyahını uzadıb, açıq qapını məyəsən”. Təəssüf ki, bizim ədəbi prose-

döymək istəmirəm, ancaq təkrarən de- sin simasını müəyyənləşdirən tənqidimiz-

mək istəyirəm ki, əgər müasir oxucu sev- də bu bölgüdəki ikinci hissəyə qat-qat ar-

diyi müəlliflər arasında bir nəfər klassikin tıq rast gəlirik, nəinki birinci hissəyə: heç

adını çəkmirsə, yaxud sevdiyi əsərlər ara- nəyi bilməyib, əminliklə danışmaq, hətta

sında “Müsyö Jordan”ı, ya “Ölülər”i xatır- hökm vermək, ən yaxşı halda isə (!) nələ-

lamırsa, yaxud “ədəbi məhəbbət” siyahı- risə yarımçıq bilmək, nələrisə üzdən oxu-

sında “Hərb və sülh” sonuncu yeri tutur- maq və bu məhdud tanışlığa istinad edə-

sa, bu, bir-biri ilə nə qədər bağlı olsalar rək qiymət vermək!

da, ədəbiyyatşünaslığın yox, tənqidin Bizim ədəbi prosesdə bir cəhət var,

günahıdır. mən buna “İntellektual asılılıq sindromu”

Başqa ciddi bir problem – ədəbi pro- deyərdim və onun təzahür formalarından

ses və xarici ədəbiyyat məsələsidir. biri də, yəqin, budur ki, oxudun-oxuma-

Sovet dönəmində, yəni “Söz azadlı- dın, bələd oldun-olmadın, nə yazırsan,

ğı”nın məhdudiyyəti və bu məhdudiyyət- nə danışırsansa, məşhur adlar çəkmək-

dən doğan ideoloji ayrı-seçkilik zamanı lə, bu məşhurlara istinadla özünü təsdiq

224 xarici ədəbiyyat yalnız ideoloji süzgəc- etmək istəyirsən. Mən əvvəllər də bu ba-

dən keçirildikdən sonra ədəbi prosesin rədə yazmışam, yeri düşdü-düşmədi, mə-
2017 faktına çevrilə bilirdi, bu isə, aydın məsə- qalələrdə, müsahibələrdə Kafkanın, Coy-

lədir, həm obyektivlik, həm də nəzəri-es- sun, Prustun, son vaxtlar, xüsusən Eko-

tetik mündəricat baxımından ümumsovet nun və başqa ədəbi nüfuza malik məşhur

ədəbi prosesinin dünya ədəbi prosesinin yazıçıların adlarını sadalayaraq, hər han-

tərkib hissəsi kimi qəbul olunmasına im- sı bir əsər, ya da ümumiyyətlə, müasir

kan vermirdi. Bu gün həmin məhdudiyyət ədəbiyyatımız barədə fikir söylənilir, müla-

olmadığı üçün ideoloji ayrı-seçkilik də hizələr irəli sürülür, ancaq bu fikir və müla-

elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib? yoxdur və meyar yalnız bədii-estetik, icti- hizələri gözdən keçirəndə, onların nəzə-

mai-fəlsəfi səviyyədir. ri-estetik səviyyəsini görəndə o saat mə-

İndi isə bizim ədəbi prosesə nəzər lum olur ki, bu məqalənin müəllifi, ya bu

salın: məqalələrdə, müsahibələrdə nə qə- müsahibənin sahibi adlarını sadaladığı

dər müxtəlif səpkili, müxtəlif dünyagö- yazıçıları oxumayıb, oxuyubsa da, oxu-

rüşünə malik, həyata, cəmiyyətə müxtəlif duğunu az başa düşüb.

münasibətli görkəmli yazıçıların adına rast “Başa düşüb” dedikdə, mən həm ana-

gələcəksiniz, ancaq həmin məqalələrin, litik qavramanı, həm də hiss etməyi, duy-

söylənən həmin mülahizələrin hamısı ad- mağı nəzərdə tuturam, çünki tamam əmi-

ları çəkilən o yazıçıların yaradıcılığını bu nəm: bu iki cəhətin harmoniyası bədii

yaradıcılığa layiq şəkildə təhlil və təqdim əsərin daxili mündəricatını aça bilər. Bu

edə bilirmi? Bu suala heç cür müsbət ca- yaxınlarda “Ədəbiyyat qəzeti”ndə (12 av-

vab vermək mümkün deyil. qust 2017) Mirmehdi Ağaoğlunun Mar-

Henri Millerin bir fikri yaddaşımda qa- keslə bağlı bir essesini oxudum və o ya-

lıb, təxminən belədir: “Nədənsə tam əmin zının həcmi kiçik olsa da, aydınca görürsən

olmaqdan ötrü ya gərək onun haqqında ki, müəllif “Makondo” ab-havasını, kolori-

hər şeyi biləsən, ya da gərək heç nə bil- tini qəlbən hiss edib, bu ab-hava, bu ko-