Page 227 - 2017-4
P. 227
oloji baxımdan sovet təbliğatı üçün çox rırsa, bu, tənqidimizdə komik bir vəziyyət 227
əlverişli bir qələm sahibi idi və 1920-ci il- yaradır və belə bir vəziyyətin yaranma- 2017
lərin sonlarında Sovet İttifaqını gəzmiş sında, yəni uzaq Azərbaycan ölkəsində
(yeri düşmüşkən deyim ki, Bakıda da ol- tənqidin onu Lev Tolstoy və Bayron kimi elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
muşdu), həmin dövrdən etibarən də ha- bir “dahi” hesab etməsində Drayzerin heç
kim ideolojinin “SSRİ-nin dostu” siyahısı- bir təqsiri yoxdur. Elə həmin “dahilər” si-
na daxil edilmişdi. yahısında Drayzer müasirləri Folkner və
Heminqueylə də bir sıraya qoyulur və
Onun müasirləri olan Dos Passosu, bütün bunlar göstərir ki, tənqidçi bir tərəf-
yaxud Nabokov kimi yazıçıları yaxına bu- dən Tolstoyu və Bayronu, eləcə də Folk-
raxmayan senzura (bədnam Qlavlit) ən neri və Heminqueyi bu yazıçılara layiqli
qatı Stalin dövründə də Drayzerin qalın şəkildə oxuya bilməyib, o biri tərəfdən isə
romanlarına yaşıl işıq yandırırdı, rus di- Drayzer yaradıcılığına layiq olduğu qiy-
lindən başqa, bu romanlar digər dillərə məti verməyi bacarmayıb – ədəbi zövqün
də tərcümə olunur (o cümlədən Azərbay- buna imkanı çatmayıb.
can dilinə də çevrilib: “Kerri bacı”, “Cenni
Herhardt”, məncə, bu yazıçının ən yaxşı İlk baxışdan, bəlkə də, kiçik görünən
romanı olan “Dahi”), nəşr edilirdi. O vaxt (yaxşı da, addı çəkib…) bu məsələnin
ki, Çörçill Flutondakı məşhur çıxışından üzərində ona görə xüsusi dayanmağı va-
sonra “soyuq müharibə” başladı, artıq və- cib bildim ki, bu, prinsipial ədəbi zövq
fat etmiş kommunist Drayzer Sovet İttifa- məsələsidir və ədəbi prosesin simasını
qında daha artıq bir cidd-cəhdlə nəşr tənqid müəyyən etdiyi kimi, tənqidin də
olunmağa başladı və qapalı cəmiyyətdə simasını ədəbi zövq müəyyən edir. İste-
yaşayan geniş kütlə arasında Rəşad Nu- dadlı yazıçı istedadlı oxucusunu axtarır.
rinin “Çalı quşu”su, yaxud tamam başqa Böyük yazıçı böyük oxucusunu axtarır.
bir bədii-estetik qütbün nümunələri olan Bəsit əsərin də bəsit oxucusu olur. Bəsit
hind, ya da ərəb filmləri kimi populyar ol- oxucu isə böyük əsər haqqında fikir söylə-
du. yəndə, bu, imkan ilə iddia arasındakı tə-
zadın nümunəsidir. Bax, mən hörmətli İra-
Ancaq məsələ qətiyyən Drayzerin kom- də Musayevanın müasir Azərbaycan ədə-
munistliyində, “SSRİ-nin dostu” olmasın- biyyatı ilə bağlı yazdığı bir sıra uğurlu
da deyil (B.Şou da, ya L.Feyxtvanger, məqalələrindən fərqli olaraq, xarici ədə-
R.Rollan, H.Uells də “SSRİ-nin dostu” idi biyyatla bağlı məqalələrinin timsalında
və dünyada böyük kommunist-sənətkar- ədəbi tənqidimizdə bu çatışmazlığı
lar da az olmayıb, təkcə elə Nazim Hik- görürəm.
məti, ya Pablo Nerudanı, ya da elə Mixail
Şoloxovun özünü yada salaq!), məsələ İradə Musayeva başqa bir müsahibə-
yaradıcılığın bədii-estetik səviyyəsində- sində deyir: “Niyə bu qədər Dostoyevski-
dir. Drayzerin romanlarını bəyənmək də Dostoyevski, Markes-Markes deyirik. On-
olar, bəyənməmək də, ancaq bu gün (“Söz lar şablonları çoxdan aşıb”. Çox doğru fi-
azadlığı” zamanı!) tənqidçi, həm də xarici kirdir və bunu ilk növbədə elə tənqidçinin
ədəbiyyat haqqında yazan bir tənqidçi özü nəzərə almalıdır. Bəzən aludəçilik bu
Drayzerin adını Tolstoyla Bayronun ara- tənqidçini Füzulinin “Leyli və Məcnun”un-
sına salıb, onları bir yerdə dahi adlandı- dan yazanda da, Şekspirdən, Servantes-
əlverişli bir qələm sahibi idi və 1920-ci il- yaradır və belə bir vəziyyətin yaranma- 2017
lərin sonlarında Sovet İttifaqını gəzmiş sında, yəni uzaq Azərbaycan ölkəsində
(yeri düşmüşkən deyim ki, Bakıda da ol- tənqidin onu Lev Tolstoy və Bayron kimi elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
muşdu), həmin dövrdən etibarən də ha- bir “dahi” hesab etməsində Drayzerin heç
kim ideolojinin “SSRİ-nin dostu” siyahısı- bir təqsiri yoxdur. Elə həmin “dahilər” si-
na daxil edilmişdi. yahısında Drayzer müasirləri Folkner və
Heminqueylə də bir sıraya qoyulur və
Onun müasirləri olan Dos Passosu, bütün bunlar göstərir ki, tənqidçi bir tərəf-
yaxud Nabokov kimi yazıçıları yaxına bu- dən Tolstoyu və Bayronu, eləcə də Folk-
raxmayan senzura (bədnam Qlavlit) ən neri və Heminqueyi bu yazıçılara layiqli
qatı Stalin dövründə də Drayzerin qalın şəkildə oxuya bilməyib, o biri tərəfdən isə
romanlarına yaşıl işıq yandırırdı, rus di- Drayzer yaradıcılığına layiq olduğu qiy-
lindən başqa, bu romanlar digər dillərə məti verməyi bacarmayıb – ədəbi zövqün
də tərcümə olunur (o cümlədən Azərbay- buna imkanı çatmayıb.
can dilinə də çevrilib: “Kerri bacı”, “Cenni
Herhardt”, məncə, bu yazıçının ən yaxşı İlk baxışdan, bəlkə də, kiçik görünən
romanı olan “Dahi”), nəşr edilirdi. O vaxt (yaxşı da, addı çəkib…) bu məsələnin
ki, Çörçill Flutondakı məşhur çıxışından üzərində ona görə xüsusi dayanmağı va-
sonra “soyuq müharibə” başladı, artıq və- cib bildim ki, bu, prinsipial ədəbi zövq
fat etmiş kommunist Drayzer Sovet İttifa- məsələsidir və ədəbi prosesin simasını
qında daha artıq bir cidd-cəhdlə nəşr tənqid müəyyən etdiyi kimi, tənqidin də
olunmağa başladı və qapalı cəmiyyətdə simasını ədəbi zövq müəyyən edir. İste-
yaşayan geniş kütlə arasında Rəşad Nu- dadlı yazıçı istedadlı oxucusunu axtarır.
rinin “Çalı quşu”su, yaxud tamam başqa Böyük yazıçı böyük oxucusunu axtarır.
bir bədii-estetik qütbün nümunələri olan Bəsit əsərin də bəsit oxucusu olur. Bəsit
hind, ya da ərəb filmləri kimi populyar ol- oxucu isə böyük əsər haqqında fikir söylə-
du. yəndə, bu, imkan ilə iddia arasındakı tə-
zadın nümunəsidir. Bax, mən hörmətli İra-
Ancaq məsələ qətiyyən Drayzerin kom- də Musayevanın müasir Azərbaycan ədə-
munistliyində, “SSRİ-nin dostu” olmasın- biyyatı ilə bağlı yazdığı bir sıra uğurlu
da deyil (B.Şou da, ya L.Feyxtvanger, məqalələrindən fərqli olaraq, xarici ədə-
R.Rollan, H.Uells də “SSRİ-nin dostu” idi biyyatla bağlı məqalələrinin timsalında
və dünyada böyük kommunist-sənətkar- ədəbi tənqidimizdə bu çatışmazlığı
lar da az olmayıb, təkcə elə Nazim Hik- görürəm.
məti, ya Pablo Nerudanı, ya da elə Mixail
Şoloxovun özünü yada salaq!), məsələ İradə Musayeva başqa bir müsahibə-
yaradıcılığın bədii-estetik səviyyəsində- sində deyir: “Niyə bu qədər Dostoyevski-
dir. Drayzerin romanlarını bəyənmək də Dostoyevski, Markes-Markes deyirik. On-
olar, bəyənməmək də, ancaq bu gün (“Söz lar şablonları çoxdan aşıb”. Çox doğru fi-
azadlığı” zamanı!) tənqidçi, həm də xarici kirdir və bunu ilk növbədə elə tənqidçinin
ədəbiyyat haqqında yazan bir tənqidçi özü nəzərə almalıdır. Bəzən aludəçilik bu
Drayzerin adını Tolstoyla Bayronun ara- tənqidçini Füzulinin “Leyli və Məcnun”un-
sına salıb, onları bir yerdə dahi adlandı- dan yazanda da, Şekspirdən, Servantes-
