Page 221 - 2017-4
P. 221
Deməli, tənqidimiz bu gün özünü tam bir tərəfdən, yüksək həddə, digər tərəf- 221
şəkildə ifadə etmək imkanına malikdir, bu dən, aşağı həddə malikdir və bu baxım- 2017
isə o deməkdir ki, ideoloji doqmalardan dan yanaşsaq, tənqidin ümumi mənzərə-
azad olan tənqid tendensiyaçılığı, imita- sini kəmiyyət müəyyənləşdirir. elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
siyanı, birtərəfliliyi yox, bədii-estetik həqi-
qəti ortaya çıxarmalıdır və tənqid “Söz Tənqidimizin ümumi mənzərəsində,
azadlığı” şəraitində yalnız bu zaman özünü təəssüf ki, həmin aşağı hədd özünü açıq-
təsdiq edə bilər. aşkar göstərməkdədir və bunun bir səbə-
bi, əlbəttə, odur ki, “aşağı hədd” tənqidi
“Söz azadlığı”nın ideoloji sərhədləri olduğu kimi, “aşağı hədd” ədəbiyyatı da
yoxdur, ancaq o, sərhədsiz hərc-mərclik mövcuddur və bu ədəbiyyat ədəbi pro-
də deyil və burada sərhəd – daxili mədə- sesdə öz səviyyəsindən yuxarı qalxa bil-
niyyətin miqyası, əgər belə demək olar- məyən təhlilini və təqdimini tapır, o biri
sa, bədii-estetik tərbiyədir. “Söz azadlığı” tərəfdən isə “yüksək həddə” malik tənqid
həqiqi ədəbiyyatın yaranması üçün münbit həmin ədəbiyyat haqqında nəzəri-estetik
zəmin hazırladığı kimi, antiədəbiyyatın da meyarlara söykənən kəskin sözünü de-
qol-qanad açmasına, yəni bədii təcavüzə mir. Bir az da aydın söyləsək, tənqidimi-
rəvac verir, buna görə də “skandal ədə- zin ümumi mənzərəsini bədii-estetik ba-
biyyatı”, “bulvar ədəbiyyatı”, “porno ədə- xımdan bəsit və sönük ədəbiyyatın nəzə-
biyyat” kəmiyyət və tiraj etibarilə çox za- ri-estetik baxımdan eyni səviyyəli təqdi-
man ədəbiyyatı üstələyir. matı, ciddi (professional) tənqidin isə sus-
ması yaradır, halbuki ciddi tənqid yalnız
Tənqid “Söz azadlığı”nın bədiiyyatda yüksək səviyyəli ədəbiyyat haqqında yaz-
yaratdığı mürəkkəb mənzərəni qavraya maqla kifayətlənə bilməz, çünki onun icti-
bilməsə, yəqin ki, dediyim həmin həqiqəti mai fikirdəki missiyası səviyyəsiz əsərlər
ortaya çıxarmaq da müşkül bir məsələyə haqqında kəsərli sözünü tələb edir. Zəif
çevrilər və belə bir qavrayış tənqidin yazılarla, bəsit və sönük makulatura ilə
özünün “Söz azadlığı”ndan nə dərəcədə inzibati mücadilə mümkün deyil, heç kimi
istifadə edə bilməsindən asılıdır, yəni tən- məhkəməyə vermək olmaz ki, niyə zəif
qid dünya ədəbi prosesinə bələddirmi, bu yazılar yazırsan – zəif əsərlərin qarşısına
prosesin həm bədii faktları, həm də nə- dediyim həmin missiyanı boynuna götür-
zəri-estetik meyarları ilə tanışdırmı və bu müş tənqid çıxmalıdır.
meyarları ədəbi prosesə tətbiq edə bilir-
mi? Azərbaycan ədəbi tənqidi yaxşıya “yax-
şı” deməyə və ən başlıcası, bunu sübut
Belə bir geniş əhatə dairəsindən tən- etməyə qadirdir, ancaq o, pisi görmür (da-
qidimizin mənzərəsini nəzərdən keçirən- ha doğrusu, özünü görməzliyə qoyur!) və
də aşkar şəkildə görürük ki, “müasir Azər- bəzi hallarda hansı səbəblərə görəsə,
baycan ədəbi tənqidi” məfhumu ictimai acınacaqlı vəziyyətdə sözbazlıqla məş-
fikrimizin monolit yox, mozaik bir hissəsi- ğul olub (yəni özünü məcbur edib!) pisə
dir və onun ən çox diqqətəçarpan cəhəti də yaxşı deyir. Beləliklə də, ədəbi tənqidi
nəzəri-estetik diferensiallığıdır. Yəni tən- pis formada ədəbi liberallıq əvəz etməyə
qid bədiiyyatı da, tənqidi (özünü!) də başlayır: bədiiyyatda kim nədən istəyir və
yüksək nəzəri-estetik səviyyədə tənqid necə istəyir yazsın – bu vəziyyət isə tən-
edə bilirsə, deməli, eyni milli ədəbi tənqid
şəkildə ifadə etmək imkanına malikdir, bu dən, aşağı həddə malikdir və bu baxım- 2017
isə o deməkdir ki, ideoloji doqmalardan dan yanaşsaq, tənqidin ümumi mənzərə-
azad olan tənqid tendensiyaçılığı, imita- sini kəmiyyət müəyyənləşdirir. elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
siyanı, birtərəfliliyi yox, bədii-estetik həqi-
qəti ortaya çıxarmalıdır və tənqid “Söz Tənqidimizin ümumi mənzərəsində,
azadlığı” şəraitində yalnız bu zaman özünü təəssüf ki, həmin aşağı hədd özünü açıq-
təsdiq edə bilər. aşkar göstərməkdədir və bunun bir səbə-
bi, əlbəttə, odur ki, “aşağı hədd” tənqidi
“Söz azadlığı”nın ideoloji sərhədləri olduğu kimi, “aşağı hədd” ədəbiyyatı da
yoxdur, ancaq o, sərhədsiz hərc-mərclik mövcuddur və bu ədəbiyyat ədəbi pro-
də deyil və burada sərhəd – daxili mədə- sesdə öz səviyyəsindən yuxarı qalxa bil-
niyyətin miqyası, əgər belə demək olar- məyən təhlilini və təqdimini tapır, o biri
sa, bədii-estetik tərbiyədir. “Söz azadlığı” tərəfdən isə “yüksək həddə” malik tənqid
həqiqi ədəbiyyatın yaranması üçün münbit həmin ədəbiyyat haqqında nəzəri-estetik
zəmin hazırladığı kimi, antiədəbiyyatın da meyarlara söykənən kəskin sözünü de-
qol-qanad açmasına, yəni bədii təcavüzə mir. Bir az da aydın söyləsək, tənqidimi-
rəvac verir, buna görə də “skandal ədə- zin ümumi mənzərəsini bədii-estetik ba-
biyyatı”, “bulvar ədəbiyyatı”, “porno ədə- xımdan bəsit və sönük ədəbiyyatın nəzə-
biyyat” kəmiyyət və tiraj etibarilə çox za- ri-estetik baxımdan eyni səviyyəli təqdi-
man ədəbiyyatı üstələyir. matı, ciddi (professional) tənqidin isə sus-
ması yaradır, halbuki ciddi tənqid yalnız
Tənqid “Söz azadlığı”nın bədiiyyatda yüksək səviyyəli ədəbiyyat haqqında yaz-
yaratdığı mürəkkəb mənzərəni qavraya maqla kifayətlənə bilməz, çünki onun icti-
bilməsə, yəqin ki, dediyim həmin həqiqəti mai fikirdəki missiyası səviyyəsiz əsərlər
ortaya çıxarmaq da müşkül bir məsələyə haqqında kəsərli sözünü tələb edir. Zəif
çevrilər və belə bir qavrayış tənqidin yazılarla, bəsit və sönük makulatura ilə
özünün “Söz azadlığı”ndan nə dərəcədə inzibati mücadilə mümkün deyil, heç kimi
istifadə edə bilməsindən asılıdır, yəni tən- məhkəməyə vermək olmaz ki, niyə zəif
qid dünya ədəbi prosesinə bələddirmi, bu yazılar yazırsan – zəif əsərlərin qarşısına
prosesin həm bədii faktları, həm də nə- dediyim həmin missiyanı boynuna götür-
zəri-estetik meyarları ilə tanışdırmı və bu müş tənqid çıxmalıdır.
meyarları ədəbi prosesə tətbiq edə bilir-
mi? Azərbaycan ədəbi tənqidi yaxşıya “yax-
şı” deməyə və ən başlıcası, bunu sübut
Belə bir geniş əhatə dairəsindən tən- etməyə qadirdir, ancaq o, pisi görmür (da-
qidimizin mənzərəsini nəzərdən keçirən- ha doğrusu, özünü görməzliyə qoyur!) və
də aşkar şəkildə görürük ki, “müasir Azər- bəzi hallarda hansı səbəblərə görəsə,
baycan ədəbi tənqidi” məfhumu ictimai acınacaqlı vəziyyətdə sözbazlıqla məş-
fikrimizin monolit yox, mozaik bir hissəsi- ğul olub (yəni özünü məcbur edib!) pisə
dir və onun ən çox diqqətəçarpan cəhəti də yaxşı deyir. Beləliklə də, ədəbi tənqidi
nəzəri-estetik diferensiallığıdır. Yəni tən- pis formada ədəbi liberallıq əvəz etməyə
qid bədiiyyatı da, tənqidi (özünü!) də başlayır: bədiiyyatda kim nədən istəyir və
yüksək nəzəri-estetik səviyyədə tənqid necə istəyir yazsın – bu vəziyyət isə tən-
edə bilirsə, deməli, eyni milli ədəbi tənqid
