Page 30 - "Xəzər"
P. 30
Yazıçının xoşbəxtliyi fikirdir – bütövlükdə yaxınlaşırdı. Ona özü də bilmədən, belə yüksək
2016 hissə çevrilənlərin düşüncəyə dönməsidir. Bu həyəcan bəxş etmiş birisiylə sərbəst, ürəkaçan
nəbz kimi vuran fikir, bu dəqiq hiss həmin tanışlığının təməlini qoymaq kimi sadə arzusu
Tomas Mann. Venesiyada ölüm günlər tənha Aşenbaxın qarşısında müti idi vardı. Onunla söhbət eləmək, nəsə soruşub,
və onun iradəsi altındaydı: ruh gözəllik verdiyi cavaba sevinmək, fikrincə, öz-özünə
qarşısında ilahi bir həyəcan içində baş əyəndə, alınası bir şey idi.
təbiət vəcdə gəlir. Qəflətən yazmaq istədi.
Düzdür, deyirlər ki, Erot bekarçılığı sevir və Gözəl oğlan tələsmədən gedirdi, ona çat-
yalnız onun üçün yaradılıb. Lakin bu böhran, maq asan idi və Aşenbax addımlarını
bu gərginlik nöqtəsində onun oxuyla sürətləndirdi. Kabinələrin arxasındakı kiçik
yaralananın oyanması yaradıcılıqla qayıtdı. körpüdə onu haqlamaq, əlini çiyninə qoymaq,
Səbəbin, əslində heç fərqi yoxdur. Onun başına toxunmaq istəyirdi, artıq beynində
zəkasını mədəniyyət və zövqün əhəmiyyətli, hansısa sözlər, fransızca iltifatlı ifadələr dolaşır
vacib problemi haqqında açıq, sanballı söz və bu dəm hiss edirdi ki, qəlbi, bəlkə də sürətli
açmaq, necə deyərlər, qaçanı qovmaq qayğısı yerişdən, çəkic kimi vurur, nəfəsi təngiyib və
məşğul etdi. Mövzu ona tanış və varlığının yalnız boğuq, titrək səslə danışa bilər; o,
tərkib hissəsi idi; onu idrak nuruna çəkmək tərəddüd edirdi, özünü ələ almaq istəyirdi,
arzusu qəflətən qarşısıalınmaz bir hissə çevrildi. qəflətən içinə bir qorxu doldu – bayaqdan
Və bu hissə ikinci bir istək də qoşuldu – Tad- onun dalınca gedirdi, birdən görə bilərdi,
ziunun iştirakıyla işləmək, nümunə kimi oğlanın çönüb sual dolu nəzərlərini üzünə dikərdi,
obrazını götürüb, öz üslubunu tanrısal görünən amma yenə ona can atırdı, sonra ayaq
bu bədənin siluetinə uyğun hərəkətə məcbur saxlayıb, niyyətinin üzərindən xətt çəkdi, başını
eləmək və bir zamanlar qartal Troya çobanını aşağı salıb, oğlanın yanından ötüb keçdi.
efirə qaldırdığı kimi, onun gözəlliyini ruh
dünyasına qaldırmaq. Sözün zövqü heç vaxt “Çox gecdir! – fikirləşdi. – Çox gecdir!”
ona belə şirin gəlməmişdi. Çadırın altında, Lakin gecdirmi? Axı indi atmadığı bu addım
rənglənməmiş masanın arxasında, qarşısında onu gözəl, asan, gərəkli bir ayrılığa apara
öz bütünü görərək, səsinin müsiqisini eşidərək, bilərdi. Lakin o qocalmaqda olan birisiydi,
nəsrini Tadziunun gözəlliyiylə həmahəng yəqin, heç yaxınlaşmağa çalışmırdı da. Çünki
formalaşdırarkən, sözündə Erotun iştirakını özünün bu sərməst halının qədrini həddindən
belə aydın duyduğu olmamışdı. Yaxşı ki, ziyadə bilirdi. İncəsənətdə həyatın vəziyyəti
dünya gözəl əsərin yalnız üzünü tanıyır, yaranı- və mahiyyətini kim aça bilər ki? Kim anlaya
şının qaynaqlarını, necə ərsəyə gəldiyini yox. bilər ki, onun içində özünə rəva görmədikləri
Belədə sənətkarın ilhamını qidalandıran ilə azğınlıq bu qədər möhkəm qarışıb? Zira
mənbəyi tanımaq insanları çox vaxt çaşdıra, şəfalı bir hicrandan qaçmaq özü də azğınlıq
qorxuda və bununla da gözəl əsərin təsirini idi. Aşenbax daha özünütənqidə meyilli deyildi:
öldürə bilər. Qəribə saatlar! Adamı əldən salan zövq, zamanının ruhi düzəni, özünəhörmət,
qəribə səylər! Ruhla bədənin nadir ünsiyyəti! yetkinlik və gec tapdığı sadəlik ona imkan
Aşenbax vəqərlərini yığaraq, çimərlikdən vermədi ki, səbəbləri araşdırsın; niyyətini
getməyə hazırlaşanda, özünü gücdən düşmüş, həyata keçirməyə məhz nəyin – vicdanının,
yorğun hiss etdi və yolverilməz bir pozğunluq yoxsa fərasətsizlik və zəifliyinin mane olduğunu
edibmiş kimi, ona hətta, vicdanı belə əzab qərarlaşdıra bilsin. O çaşmışdı, qorxurdu ki,
verdi. kimsə – hətta gözətçi belə olsa – onun qaçışını,
məğlubiyyətini görər; həm gülməli
Ertəsi gün hoteldən çıxarkən o, dənizə görünməkdən qorxurdu, həm də özünün bu
tək-tənha gedən Tadziunu hələ pillələrdən pak və komik qorxusuna gülürdü. “Qorxdun,
enərkən gördü – oğlan çimərliyin barısına – deyə, düşünürdü, – qorxdun və qanadlarını
qorxaq xoruz kimi, döyüşün ən qızğın çağında
2016 hissə çevrilənlərin düşüncəyə dönməsidir. Bu həyəcan bəxş etmiş birisiylə sərbəst, ürəkaçan
nəbz kimi vuran fikir, bu dəqiq hiss həmin tanışlığının təməlini qoymaq kimi sadə arzusu
Tomas Mann. Venesiyada ölüm günlər tənha Aşenbaxın qarşısında müti idi vardı. Onunla söhbət eləmək, nəsə soruşub,
və onun iradəsi altındaydı: ruh gözəllik verdiyi cavaba sevinmək, fikrincə, öz-özünə
qarşısında ilahi bir həyəcan içində baş əyəndə, alınası bir şey idi.
təbiət vəcdə gəlir. Qəflətən yazmaq istədi.
Düzdür, deyirlər ki, Erot bekarçılığı sevir və Gözəl oğlan tələsmədən gedirdi, ona çat-
yalnız onun üçün yaradılıb. Lakin bu böhran, maq asan idi və Aşenbax addımlarını
bu gərginlik nöqtəsində onun oxuyla sürətləndirdi. Kabinələrin arxasındakı kiçik
yaralananın oyanması yaradıcılıqla qayıtdı. körpüdə onu haqlamaq, əlini çiyninə qoymaq,
Səbəbin, əslində heç fərqi yoxdur. Onun başına toxunmaq istəyirdi, artıq beynində
zəkasını mədəniyyət və zövqün əhəmiyyətli, hansısa sözlər, fransızca iltifatlı ifadələr dolaşır
vacib problemi haqqında açıq, sanballı söz və bu dəm hiss edirdi ki, qəlbi, bəlkə də sürətli
açmaq, necə deyərlər, qaçanı qovmaq qayğısı yerişdən, çəkic kimi vurur, nəfəsi təngiyib və
məşğul etdi. Mövzu ona tanış və varlığının yalnız boğuq, titrək səslə danışa bilər; o,
tərkib hissəsi idi; onu idrak nuruna çəkmək tərəddüd edirdi, özünü ələ almaq istəyirdi,
arzusu qəflətən qarşısıalınmaz bir hissə çevrildi. qəflətən içinə bir qorxu doldu – bayaqdan
Və bu hissə ikinci bir istək də qoşuldu – Tad- onun dalınca gedirdi, birdən görə bilərdi,
ziunun iştirakıyla işləmək, nümunə kimi oğlanın çönüb sual dolu nəzərlərini üzünə dikərdi,
obrazını götürüb, öz üslubunu tanrısal görünən amma yenə ona can atırdı, sonra ayaq
bu bədənin siluetinə uyğun hərəkətə məcbur saxlayıb, niyyətinin üzərindən xətt çəkdi, başını
eləmək və bir zamanlar qartal Troya çobanını aşağı salıb, oğlanın yanından ötüb keçdi.
efirə qaldırdığı kimi, onun gözəlliyini ruh
dünyasına qaldırmaq. Sözün zövqü heç vaxt “Çox gecdir! – fikirləşdi. – Çox gecdir!”
ona belə şirin gəlməmişdi. Çadırın altında, Lakin gecdirmi? Axı indi atmadığı bu addım
rənglənməmiş masanın arxasında, qarşısında onu gözəl, asan, gərəkli bir ayrılığa apara
öz bütünü görərək, səsinin müsiqisini eşidərək, bilərdi. Lakin o qocalmaqda olan birisiydi,
nəsrini Tadziunun gözəlliyiylə həmahəng yəqin, heç yaxınlaşmağa çalışmırdı da. Çünki
formalaşdırarkən, sözündə Erotun iştirakını özünün bu sərməst halının qədrini həddindən
belə aydın duyduğu olmamışdı. Yaxşı ki, ziyadə bilirdi. İncəsənətdə həyatın vəziyyəti
dünya gözəl əsərin yalnız üzünü tanıyır, yaranı- və mahiyyətini kim aça bilər ki? Kim anlaya
şının qaynaqlarını, necə ərsəyə gəldiyini yox. bilər ki, onun içində özünə rəva görmədikləri
Belədə sənətkarın ilhamını qidalandıran ilə azğınlıq bu qədər möhkəm qarışıb? Zira
mənbəyi tanımaq insanları çox vaxt çaşdıra, şəfalı bir hicrandan qaçmaq özü də azğınlıq
qorxuda və bununla da gözəl əsərin təsirini idi. Aşenbax daha özünütənqidə meyilli deyildi:
öldürə bilər. Qəribə saatlar! Adamı əldən salan zövq, zamanının ruhi düzəni, özünəhörmət,
qəribə səylər! Ruhla bədənin nadir ünsiyyəti! yetkinlik və gec tapdığı sadəlik ona imkan
Aşenbax vəqərlərini yığaraq, çimərlikdən vermədi ki, səbəbləri araşdırsın; niyyətini
getməyə hazırlaşanda, özünü gücdən düşmüş, həyata keçirməyə məhz nəyin – vicdanının,
yorğun hiss etdi və yolverilməz bir pozğunluq yoxsa fərasətsizlik və zəifliyinin mane olduğunu
edibmiş kimi, ona hətta, vicdanı belə əzab qərarlaşdıra bilsin. O çaşmışdı, qorxurdu ki,
verdi. kimsə – hətta gözətçi belə olsa – onun qaçışını,
məğlubiyyətini görər; həm gülməli
Ertəsi gün hoteldən çıxarkən o, dənizə görünməkdən qorxurdu, həm də özünün bu
tək-tənha gedən Tadziunu hələ pillələrdən pak və komik qorxusuna gülürdü. “Qorxdun,
enərkən gördü – oğlan çimərliyin barısına – deyə, düşünürdü, – qorxdun və qanadlarını
qorxaq xoruz kimi, döyüşün ən qızğın çağında
