Page 285 - "Xəzər"
P. 285
rdən keçirək: “İstəyirsiniz ki, mən sizin- personajlar iki dəfə qarşılaşırlar. Rejissor 285
lə gedim?” və “Mən sizinlə getməyəcə- üçün bu, ziddiyyət tapmaqda çox faydalı- 2017
yəm!” Hər iki cümlə eyni tərzdə səsləndi- dır. “Şərab zirzəmisi” səhnəsi bütün fiziki
rilə bilər. Bu, bir düz xətt təşkil edəcək və şeylər – yemək, içmək, qucaqlaşmaq və s. Mixail Çexov. Peşəkar aktyorluq dərsləri
bu xətt incəsənətin istənilən formasında üçün əsas və ciddi önəm daşıya bilər.
zəifliyin, kasadlığın təzahürüdür. “Məktub”, yaxud “bağda” səhnələri isə
bunun əksini göstərir – burada hər şey
Düz xətt bizim üçün heç bir anlama qeyri-realdır, ovsuna bürünüb, xəyaldır
gəlmir, bu xətt bizə lazım deyil, çünki sə- və tamaşa dərhal qabarıq şəkil alır.
nətin ziqzaqvari yollara, döngələrə, eniş-
yoxuşlara ehtiyacı var. Әgər düz xətt psi- Ziddiyyətin aşkar olunması roldan ası-
xologiyada, səsdə və s. şüurlu surətdə lıdır, aktyor bu rolu necə ifa edəcəyini bil-
istifadə edilmirsə, bu zaman güclü tə- məlidir. Məsələn, “Kral Lir” əsərindəki zid-
rənnüm vasitəsinə çevrilir. Lakin tamaşa diyyətlərə müraciət edək. “Səhrada” səh-
düz xətt boyunca inkişaf edirsə, çox can- nəsindən üç replika. Birinci replika: “Әs,
sıxıcı alınır. Sonuncu dəfə biz bir səhnəni ey külək, qoy dodaqlarımız cadar-cadar
məşq edirdik – hay-küy, qışqırıqlar, hadi- olsun”, ikinci: “Evsiz-eşiksiz, başıbəlalı,
sələr elə əvvəldən düz xətt boyunca ge- yoxsul bədbəxtlər” və üçüncü: “Çılpaq bə-
dirdi. Bunun əvəzinə ziddiyyətləri, çoxqütb- dənlə soyuq havada donmaqdansa, mə-
lü əkslikləri tapmağa cəhd göstərməliyik, zarda yatmaq daha yaxşıdır”. Bu üç rep-
onları hər yerdə aşkar etmək mümkündür. likada istifadə üçün ziddiyyətlərin tapıl-
ması aktyor oyununa çox böyük səmərə
Məsələn, siz birinci cümləni çox sürət- verərdi.
lə, ikincini isə aramla deyə bilərsiniz, ya-
xud əksinə, hər iki halda nəsə bir hiss Məsələn, “Әs, ey külək...” replikasını
oyanacaq. Hətta sürətli tempdə deyilmiş elə-belə, heç bir arzu hissi bildirmədən,
cümlə də ziddiyyət doğurur. Bu ziddiyyət- “Evsiz-eşiksiz, başıbəlalı...” replikasını
ləri kombinə edib birinci cümləni sürətlə, ürəkdən gələn bir nida, çağırışla, “Çılpaq
lakin asta səslə, yaxud aramla, ancaq bədənlə soyuq...” replikasını isə düşüncə-
ucadan söyləyə bilərsiniz. Birinci cümləni lərə qapılaraq söyləmək olar. Beləliklə,
isti tonda, ikincini isə soyuq tonda demək eyni personaj, söylədiyimiz kimi – arzu,
də mümkündür. Məzhəkəçi kimi həmin iki hiss və düşüncənin ziddiyyətlərindən isti-
cümləni istənilən tərzdə “oynatmaq” olar, fadə edə bilər. Bu ziddiyyətlərin tətbiqi
bu iş həm sizə, həm də tamaşaçıya əvəz- sayəsində Lir obrazı daha qabarıq və ba-
siz zövq verəcək. Çünki tamaşaçının düz xımlı alınacaq. Rejissor məhz bu halda
xətt boyunca davam edən oyuna baxma- tamaşanı təsəvvüründə canlandırıb onun
ğa hövsələsi çatmayacaq, o bezəcək. əvvəli ilə sonu arasındakı ziddiyyəti tapa-
Әgər səhnədə çoxqütblü əksliklər baş ve- caq. Bunu hər bir pyesdə aşkar etmək
rirsə, tamaşaçı ilə aktyor arasında har- mümkündür.
moniya yaranacaq.
Yenə “Kral Lir”ə müraciət edək. Әsər
Bunu replikalarda, səhnələrdə tətbiq durğun, abstrakt mühitdə başlayır, hər
edə bilərsiniz. Məsələn, “On ikinci gecə” şey insanların taleyi ilə oyuncaqtək oyna-
əsərindəki “şərab zirzəmisi” və “məktub” yan qəddar bir şəxsin üzərində cəmləşib.
səhnələrinə müraciət edək. Burada eyni Necə deyərlər, qeyri-real həqiqətin üzücü,
lə gedim?” və “Mən sizinlə getməyəcə- üçün bu, ziddiyyət tapmaqda çox faydalı- 2017
yəm!” Hər iki cümlə eyni tərzdə səsləndi- dır. “Şərab zirzəmisi” səhnəsi bütün fiziki
rilə bilər. Bu, bir düz xətt təşkil edəcək və şeylər – yemək, içmək, qucaqlaşmaq və s. Mixail Çexov. Peşəkar aktyorluq dərsləri
bu xətt incəsənətin istənilən formasında üçün əsas və ciddi önəm daşıya bilər.
zəifliyin, kasadlığın təzahürüdür. “Məktub”, yaxud “bağda” səhnələri isə
bunun əksini göstərir – burada hər şey
Düz xətt bizim üçün heç bir anlama qeyri-realdır, ovsuna bürünüb, xəyaldır
gəlmir, bu xətt bizə lazım deyil, çünki sə- və tamaşa dərhal qabarıq şəkil alır.
nətin ziqzaqvari yollara, döngələrə, eniş-
yoxuşlara ehtiyacı var. Әgər düz xətt psi- Ziddiyyətin aşkar olunması roldan ası-
xologiyada, səsdə və s. şüurlu surətdə lıdır, aktyor bu rolu necə ifa edəcəyini bil-
istifadə edilmirsə, bu zaman güclü tə- məlidir. Məsələn, “Kral Lir” əsərindəki zid-
rənnüm vasitəsinə çevrilir. Lakin tamaşa diyyətlərə müraciət edək. “Səhrada” səh-
düz xətt boyunca inkişaf edirsə, çox can- nəsindən üç replika. Birinci replika: “Әs,
sıxıcı alınır. Sonuncu dəfə biz bir səhnəni ey külək, qoy dodaqlarımız cadar-cadar
məşq edirdik – hay-küy, qışqırıqlar, hadi- olsun”, ikinci: “Evsiz-eşiksiz, başıbəlalı,
sələr elə əvvəldən düz xətt boyunca ge- yoxsul bədbəxtlər” və üçüncü: “Çılpaq bə-
dirdi. Bunun əvəzinə ziddiyyətləri, çoxqütb- dənlə soyuq havada donmaqdansa, mə-
lü əkslikləri tapmağa cəhd göstərməliyik, zarda yatmaq daha yaxşıdır”. Bu üç rep-
onları hər yerdə aşkar etmək mümkündür. likada istifadə üçün ziddiyyətlərin tapıl-
ması aktyor oyununa çox böyük səmərə
Məsələn, siz birinci cümləni çox sürət- verərdi.
lə, ikincini isə aramla deyə bilərsiniz, ya-
xud əksinə, hər iki halda nəsə bir hiss Məsələn, “Әs, ey külək...” replikasını
oyanacaq. Hətta sürətli tempdə deyilmiş elə-belə, heç bir arzu hissi bildirmədən,
cümlə də ziddiyyət doğurur. Bu ziddiyyət- “Evsiz-eşiksiz, başıbəlalı...” replikasını
ləri kombinə edib birinci cümləni sürətlə, ürəkdən gələn bir nida, çağırışla, “Çılpaq
lakin asta səslə, yaxud aramla, ancaq bədənlə soyuq...” replikasını isə düşüncə-
ucadan söyləyə bilərsiniz. Birinci cümləni lərə qapılaraq söyləmək olar. Beləliklə,
isti tonda, ikincini isə soyuq tonda demək eyni personaj, söylədiyimiz kimi – arzu,
də mümkündür. Məzhəkəçi kimi həmin iki hiss və düşüncənin ziddiyyətlərindən isti-
cümləni istənilən tərzdə “oynatmaq” olar, fadə edə bilər. Bu ziddiyyətlərin tətbiqi
bu iş həm sizə, həm də tamaşaçıya əvəz- sayəsində Lir obrazı daha qabarıq və ba-
siz zövq verəcək. Çünki tamaşaçının düz xımlı alınacaq. Rejissor məhz bu halda
xətt boyunca davam edən oyuna baxma- tamaşanı təsəvvüründə canlandırıb onun
ğa hövsələsi çatmayacaq, o bezəcək. əvvəli ilə sonu arasındakı ziddiyyəti tapa-
Әgər səhnədə çoxqütblü əksliklər baş ve- caq. Bunu hər bir pyesdə aşkar etmək
rirsə, tamaşaçı ilə aktyor arasında har- mümkündür.
moniya yaranacaq.
Yenə “Kral Lir”ə müraciət edək. Әsər
Bunu replikalarda, səhnələrdə tətbiq durğun, abstrakt mühitdə başlayır, hər
edə bilərsiniz. Məsələn, “On ikinci gecə” şey insanların taleyi ilə oyuncaqtək oyna-
əsərindəki “şərab zirzəmisi” və “məktub” yan qəddar bir şəxsin üzərində cəmləşib.
səhnələrinə müraciət edək. Burada eyni Necə deyərlər, qeyri-real həqiqətin üzücü,
