Page 166 - "Xəzər" 4/2016

Filavtiya sayəsində artıqlamasıyla ödə- özü sübut ola bilər; bilmirəm, hansı müna-

məyə adət etmişdir, ancaq, deyəsən, nəsə sibətləsə, o, bir gün nitq söyləmək fikrinə

axmaq bir söz işlətdim, çünki elə Filavtiya düşür, ancaq hamı tərəfindən ələ salınmış

özü onun ən yaxşı bəxşişidir. Axı necə də vəziyyətdə çıxıb getməli olur. Hərçənd

hamısını deməyim, – heç bir dahiyanə iş bu igid, müdrik adını tanımaq istəmir

mənim təlqinim olmadan baş verməyib, deyəndə, o qədər də sarsaqlamamışdı,

heç bir görkəmli sənət də mənim dəstəyim onu Tanrının adına yazmış və aqil insanın

olmadan yaranmayıbdır! dövlət işlərinə qarışmamasını məsləhət

23. Məgər bütün tərifəlayiq əməllərin görmüşdü, belə öyrətmişdi ki, əgər kimlərsə

kökü və mənbəyi müharibə deyilmi? Ancaq insanlar sırasında qalmaq istəyirlərsə,

hansı səbəblərdənsə, hər iki tərəf xeyir qoy müdriklikdən çəkilsinlər. Bir də ki,

görmək əvəzinə, qat-qat çox zərər çəkəcəyi onu ittihama və zəhərli su baldırğanı

döyüşə atılırsa, bundan da axmaq bir şey qədəhinə gətirib çıxaran müdriklik deyildisə,

olarmı? Hələ, meqaralılar barəsində onda nə idi? Axı o, buludlar və ideyalar

deyildiyi kimi, – o ölənlər haqda bircə barəsində filosofluq edərkən, birənin

kəlmə də. Daha sonra dəmirlə silahlan- ayaqlarını ölçərkən, ağcaqanadın səsindən

166 mış tərəflər qarşı-qarşıya durmuşkən və feyzyab olarkən, gündəlik həyata aidiyyəti

şeypurlar boğuq səslə titrəyərkən1, olan heç bir şeyi öyrənə bilməmişdi. Və
2016 soruşuram: oxumaqdan əldən düşmüş, təsəvvür edin, ustadının başının üstünü

damarlarında soyuq qan, nəfəslərini güclə ölüm qorxusu alanda, tələbəsi, adlı-sanlı

çəkən müdriklərdən nə fayda? Burada vəkil Platon güruhun səs-küyündən

mərdliyi nə qədər çoxsa, ağlı bir o qədər həyəcanlanaraq, iki kəlmə sözü güclə

az olan güclü, pəzəvəng insanlara ehtiyac söyləyə bildi. Bəs Teofrastos2 barəsində

var. Düşməni görər-görməz, Arxiloxosun nə deyim? Kürsüyə qalxarkən, dərhal dili-

Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlığın tərifi məsləhətinə əməl edərək, qalxanını atıb dodağı tutuldu, elə bil canavar görmüşdü.

qaçan, gözəl natiq olduğu qədər də, Әsgərləri müharibədə kim ruhlandırırdı?

yararsız əsgər olan Demosfenes kimi İsokrates anadangəlmə utancaq olduğun-

döyüşçü kimə gərək?2 Ancaq deyirlər, dan, camaat qarşısında bircə dəfə də

hərb sənətində daha çox tədbirin əhə- olsa, ağzını açmağa ürək etmədi3. Roma

miyyəti var. Həqiqətən də, özü də başçılar bəlağətinin atası Tulli4 nitq söyləməyinə

üçün, həm də fəlsəfi yox, hərbi tədbirin. həmişə, sanki hıçqırıb, içini çəkən uşaq

Ümumiyyətlə, bu dərəcədə vəsf edilən kimi, öz biabırçı əsməcəsi ilə başlamağa

müharibələr maarifçi filosoflar tərəfindən adət etmişdi: Fabius5 da bunu natiqin öz

yox, müftəxorlar, aradüzəldənlər, oğru və peşəsinə olan vicdanlı və şüurlu münasi-

qatillər, fəhmsiz qanmazlar, sarsaqlar, bətinin sübutu kimi şərh edirdi. Ancaq o,

verəcəklərini qaytara bilməyən borclular bunu söyləyərkən təsdiqləmirmi ki, müd-

və bu qəbildən olan pozğun ölərilər tərə- riklik iddia işlərinin düzgün aparılmasına

findən aparılır. mane olur? Әgər adi söz döyüşündə

24. Onların gündəlik həyat üçün nə qorxudan əsim-əsim əsirlərsə, silahlar işə

qədər yararsız olduğuna Apollon oraku- düşəndə onlar nə edəcəklər? Hələ bundan

lunun yeganə müdrik adlandırdığı, ancaq sonra, – Tanrılara xoş getsin, – Platonun

çətin ki, müdrik sayıla biləcək Sokratesin1 “o dövlətlər xoşbəxtdir ki, orada ya filosoflar