Page 151 - "Xəzər" 4/2016
P. 151
təndaşlıq borcunu Әhdi-Cədidin yunan- vi atası” adlandıran, tam püxtələşmiş Rab- 151
cadan tərcüməsində (1517) görsə də, le vardı. Və bu böyük mütəfəkkir çoxla- 2016
dünya ədəbiyyatı tarixində onun adını rından fərqli olaraq, Orta əsrlərin süqutu-
əbədiləşdirən kiçik bir kitabça – “Axmaq- nu, onu mərasim və ehkamlar yuvasına
lığın tərifi” satirası olmuşdur. Qələmindən çevirmiş katolik kilsəsinin çökməsini öz
çıxan bir çox əsərlərindən fərqli olaraq, gözləri ilə görürdü. Erazmusa xas olan
dərhal xarici dillərə çevrilib bütün Avropa- bu dahiyanə uzaqgörənlik müasirləri üçün
da yayılan bu pamflet, hələ müəllifinin görkəmli humanisti və ictimai islahatçını,
sağlığında on minlərlə tirajla qırx dəfə XVIII əsrdə rasionalizmin sələfini, XIX əs-
çap olunmuşdu. Orta əsrlər feodal Avro- rdə dözümlülük carçısı olan sülhsevər ila-
pasının bütün təsisatlarına qarşı istehzalı hiyyatçını, XX əsrdə isə bəşəri mütəfək-
həcv formasında yazılmış bu əsər orijinal kirlərdən birini səciyyələndirirdi.
tərzdə sübut edirdi ki, insanın həyatı son
nəticədə axmaqlığın müxtəlif şıltaqlıqla- Bizim günlərdə Avropa İttifaqının tələ-
rından asılıdır. Özünə təriflər oxuyaraq, bə və müəllimlər mübadiləsi üzrə “Eraz-
insanlara bəxş etdiyi sonsuz “yaxşılıqla- mus” və “Erazmus Mundus” beynəlxalq
rı” ilə öyünən Axmaqlıq ilahəsinin mono- proqramları böyük fəxrlə onun adını da-
loqları Avropa cəmiyyətinin tipik simaları- şıyır. Erazmusun irsi bu gün də insanları
nı ifşa edən çox sayda satirik qrotesklər- maarifpərvər, sülhsevər və mərhəmətli ol-
dən ibarətdir. Әsərin ölməz personajla- mağa, ehkamçılığa və fanatizmə, cəha-
rından olan təkəbbürlü qrammatiklər və lətə, yalana və saxtakarlığa – AXMAQLI-
sofistlər, özündən müştəbeh xudbin şair- ĞA qarşı duyarsız qalmamağa səsləyir.
lər, hüquqşü naslar, müxtəlif zümrənin
cəfəng filosofları, ilahiyyatçıları, miskin Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlıq təlimi ustası
rahiblər, krallar, saray əhli, papalar, kardi-
nallar, yepiskoplar öz varlıqlarının məna-
sızlığını, fərdi axmaqlıqlarını nümayiş et-
dirərək, bir-bir oxucunun gözləri önündən
keçir. Erazmusun təkrarsız istedadı ilə
yaradılan özünəməxsus Axmaqlıq ideya-
sı, son dərəcə sarsıdıcı, fərqli bir komedi-
yanı təqdim edərək, maska altında giz-
lənmiş miskin simaları açıb göstərən hə-
yat fəlsəfəsinə çevrilir.
İntibah dövrünün humanist ideyaları
Avropada hələ XV əsrin ortalarından ya-
yılmağa başlamışdı. Bu ideya sonradan
Şekspir, Servantes, Rable, Kopernik və
Bekon kimi nəhəngləri yetişdirəcəkdi. An-
caq, Erazmus “Axmaqlığın tərifi” ilə öz
kəsərli sözünü deyəndə, hələ nə Şekspir,
nə Servantes, nə də onu özünün “mənə-
cadan tərcüməsində (1517) görsə də, le vardı. Və bu böyük mütəfəkkir çoxla- 2016
dünya ədəbiyyatı tarixində onun adını rından fərqli olaraq, Orta əsrlərin süqutu-
əbədiləşdirən kiçik bir kitabça – “Axmaq- nu, onu mərasim və ehkamlar yuvasına
lığın tərifi” satirası olmuşdur. Qələmindən çevirmiş katolik kilsəsinin çökməsini öz
çıxan bir çox əsərlərindən fərqli olaraq, gözləri ilə görürdü. Erazmusa xas olan
dərhal xarici dillərə çevrilib bütün Avropa- bu dahiyanə uzaqgörənlik müasirləri üçün
da yayılan bu pamflet, hələ müəllifinin görkəmli humanisti və ictimai islahatçını,
sağlığında on minlərlə tirajla qırx dəfə XVIII əsrdə rasionalizmin sələfini, XIX əs-
çap olunmuşdu. Orta əsrlər feodal Avro- rdə dözümlülük carçısı olan sülhsevər ila-
pasının bütün təsisatlarına qarşı istehzalı hiyyatçını, XX əsrdə isə bəşəri mütəfək-
həcv formasında yazılmış bu əsər orijinal kirlərdən birini səciyyələndirirdi.
tərzdə sübut edirdi ki, insanın həyatı son
nəticədə axmaqlığın müxtəlif şıltaqlıqla- Bizim günlərdə Avropa İttifaqının tələ-
rından asılıdır. Özünə təriflər oxuyaraq, bə və müəllimlər mübadiləsi üzrə “Eraz-
insanlara bəxş etdiyi sonsuz “yaxşılıqla- mus” və “Erazmus Mundus” beynəlxalq
rı” ilə öyünən Axmaqlıq ilahəsinin mono- proqramları böyük fəxrlə onun adını da-
loqları Avropa cəmiyyətinin tipik simaları- şıyır. Erazmusun irsi bu gün də insanları
nı ifşa edən çox sayda satirik qrotesklər- maarifpərvər, sülhsevər və mərhəmətli ol-
dən ibarətdir. Әsərin ölməz personajla- mağa, ehkamçılığa və fanatizmə, cəha-
rından olan təkəbbürlü qrammatiklər və lətə, yalana və saxtakarlığa – AXMAQLI-
sofistlər, özündən müştəbeh xudbin şair- ĞA qarşı duyarsız qalmamağa səsləyir.
lər, hüquqşü naslar, müxtəlif zümrənin
cəfəng filosofları, ilahiyyatçıları, miskin Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlıq təlimi ustası
rahiblər, krallar, saray əhli, papalar, kardi-
nallar, yepiskoplar öz varlıqlarının məna-
sızlığını, fərdi axmaqlıqlarını nümayiş et-
dirərək, bir-bir oxucunun gözləri önündən
keçir. Erazmusun təkrarsız istedadı ilə
yaradılan özünəməxsus Axmaqlıq ideya-
sı, son dərəcə sarsıdıcı, fərqli bir komedi-
yanı təqdim edərək, maska altında giz-
lənmiş miskin simaları açıb göstərən hə-
yat fəlsəfəsinə çevrilir.
İntibah dövrünün humanist ideyaları
Avropada hələ XV əsrin ortalarından ya-
yılmağa başlamışdı. Bu ideya sonradan
Şekspir, Servantes, Rable, Kopernik və
Bekon kimi nəhəngləri yetişdirəcəkdi. An-
caq, Erazmus “Axmaqlığın tərifi” ilə öz
kəsərli sözünü deyəndə, hələ nə Şekspir,
nə Servantes, nə də onu özünün “mənə-
