Page 150 - "Xəzər" 4/2016

də ən yaxın dostlarından birinə çevrilə- lardan, qaçqınlıq həyatı yaşamaqdan ya-

cək məşhur Tomas Morla (1478-1535) xa qurtara bilmirdi... Sonrakı illərdə Eraz-

tanış olur. 1499-cu ilin sonlarında vətə- musun “Dünyanın şikayəti” (1517), “Tək-

ninə dönən Erazmus orta əsrlərdə unu- lifsiz söhbətlər” (1522),“Diatriba və ya ira-

dulmuş Qədim Yunan və Roma mədəniy- də azadlığı barəsində”(1524), “Uşaqların

yətini, antik müəllifləri və ilkin xristianlığın ilk illərdən layiqli tərbiyəsi haqqında” (1529)

itirilmiş mənəvi dəyərlərinı qaytarmağı və digər əsərləri, müxtəlif illərdə yazdığı

qarşısına məqsəd qoyur. 1500-cü ildə o, şeirlər də işıq üzü görür. Onun Aristote-

özünün ilk toplusunu, klassik ədəbiyyat- les, Tsitsero, Demosfenes, Lukianos, Sve-

dan seçilmiş atalar sözləri və məsəllər- tonius, Ovidius, Plavtus, Plutarxos və Se-

dən ibarət “Adagiyalar”ı, 1504-cü ildə isə neka kimi klassiklərin əsərlərinin yunan

“Xristian döyüşçüsünün silahı” əsərini çap və latın dillərindən tərcümə olunub yayıl-

etdirir. 1517-1521-ci illərdə Luvendə məs- masında danılmaz xidmətləri var. Ümu-

kunlaşan Erazmus mədəni mərkəzə çev- milikdə, Erazmus iki yüzdən artıq əsərin

rilmiş bu şəhərdə, bilavasitə universitet müəllifidir. Avropanın tanınmış naşirləri

fəaliyyəti nəticəsində “dünyəvi elmlər üzrə onun əlyazmalarını tərəddüd etmədən,

150 Avropanın ən parlaq ulduzu” səviyyəsinə bəzən isə heç özünün də xəbəri olmadan

yüksəlir. çap edirdilər. Səbəbsiz deyildi ki, “Xristi-
2016 Həmin illərdə Erazmus öz humanist an döyüşçüsünün silahı” – əlli, “Adagiya-

ideyaları ilə Avropada baş qaldırmış dini- lar” – altmış, “Təklifsiz söhbətlər” isə dox-

siyasi mübarizənin, apostol xristianlığına san dəfə nəşr olunmuşdu.

qayıdış və katolisizmdə əsaslı dəyişiklik- 1509-cu ildə İtaliyaya səfər edən Eraz-

lər tələbi ilə çıxış edən Reformasiya hə- mus bir ilə yaxın Venesiyada, daha sonra

Rotterdamlı Erazmus. Axmaqlıq təlimi ustası rəkatının təməlini qoysa da, katolik kilsə- Torinoda, Bolonyada, Firentsedə və Ro-

si ilə olan əlaqələrini tam kəsməmişdi. mada yaşayır. Roma papası onu şəxsən

Ancaq Reformasiyanın əsas liderlərindən qəbul edir və o, Torino Universitetinin ila-

birinə çevrilən Martin Lüterin (1483-1546) hiyyat doktoru fəxri adına layiq görülür.

barışmaz mövqeyi nəticəsində katolisiz- Nəhayət, elə həmin il dostlarının xahişi

mi bürüyən ittihamlar dalğası kəskin xa- ilə İtaliyadan İngiltərəyə yollanan Eraz-

rakter almağa başlayanda, ümumiyyətlə, mus yolboyu özünün ən məşhur əsərini,

hər cür radikallığa qarşı çıxan Erazmus “Axmaqlığın tərifi” pamfletini qələmə alır.

onun siyasi opponentinə çevrilməyə məc- Bir həftəyə yazılan əsər T. Morun evində

bur olur. Digər tərəfdən, konservativ ila- sona çatdırılmış, ona da ithaf olunmuş-

hiyyatçılar Erazmusun Müqəddəs mətn- dur. Böyük humanist, “ingilis ədliyyəsinin

lərə verdiyi fərqli düzəlişlərlə Lüterin “küfr şahı”, yaxın gələcəkdə İngiltərənin lord-

tezisləri” arasında daxili əlaqələr görmə- kansleri seçiləcək T.Mor sərsəm VIII Hen-

yə başlayırlar. Erazmusa qarşı təzyiqlər, rixin əmri ilə 1535-ci ildə edam edilərkən,

onu Lüterin əleyhinə yönəltmək cəhdləri Erazmus yazırdı: “Morun yoxluğundan

güclənir. Ancaq Erazmus Lüterin sərt eh- sonra, elə bilirəm, mən özüm də yoxam”.

kamçılığını və fanatizmini görürdü. Re- Bütün ömrünü antik dünya mədəniy-

formasiyanı tam qəbul etməsə də, Lüterə yəti ilə ilkin xristianlığın mənəvi dəyərlər

xəyanət yolunu tutmur, mənəvi sarsıntı- sintezinə həsr etmiş Erazmus həyatda öz