Page 165 - "Xəzər"

nasibətlər) sxemini özü müzakirələr man, slavyan, İran, türk və b. xalqların 165
(və mübahisələr) obyektinə çevrildi. Lev hamısı tamamilə təbii (etnocoğrafi, et- 2016
Qumilyovun dissident intellektual nüfuzu nosiyasi və etnokulturoloji) diferensiasi-
ona gətirib çıxardı ki, sovet etnologiyasının yanın məhsulu kimi meydana çıxmışlar. Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı
klassiklərindən olan (və “passionarlıq” Və mürəkkəblik, yaxud təfsilat isə bu ümu-
fərziyyəsinə ciddi baxmayan) Y.V.Bromley mi (normal) qanunauyğunluqla yox,
plagiatçılıqda (Lev Qumilyovu köçürməkdə) müəyyən anomaliyalarla bağlıdır. Belə ki,
ittiham edildi. Nəzəriyyə müəllifinin (və bu və ya digər etnosun təşəkkülündə
qumilyovçuların) belə bir təsəvvür forma- yuxarıda qeyd etdiyimiz şərt-səbəblərdən
laşdırmaqda məqsədləri, bir tərəfdən, biri aparıcı ola, önə çıxa bilər, lakin nəticə
əleyhdarlara qarşı mübarizə idisə, digər etibarilə, az və ya çox dərəcədə hər üçü
tərəfdən, heç şübhəsiz, yeni (və əslində, iştirak etməlidir. Yaxud etnosların diferen-
bu sahədə yeganə sayılan) nəzəriyyəyə siasiya səviyyəsinin aşağı, yaxud yüksək
sosial maraq qazandırmaq idi. Etiraf edək olması da mümkündür; məsələn, türk,
ki, bu, müəyyən mənada, baş tutdu, lakin, İran, Qafqaz xalqlarının bir qismi ana et-
nəticə etibarilə, Lev Qumilyovun mülahi- nosdan çox, bir qismi isə az təcrid olun-
zələri “daxil”dən müdafiəsiz qaldı. muşdur. Və yaxud elə etnoslar (xalqlar)
var ki, onların müstəqillik (diferensiasiya)
Fikrimizcə, həmin müdafiəsizlik, prinsip səviyyəsi və ya keyfiyyəti mübahisəlidir.
etibarilə, onda təzahür edir ki, etnosun
təşəkkülü üçün tələb olunan şərtlər, yaxud Bütün bunları nəzərə alsaq, Lev Qumil-
etnosun meydana çıxma şəraiti və ya yovun “passionarlığ”ına, eləcə də ümumən
yolları mövcud faktlara dayanılaraq aydın etnogenez nəzəriyyəsinə hələ ki, yalnız
göstərilmədiyi halda, biokimyəvi enerji passionar, ehtiraslı bir fərziyyə kimi baxmaq
mənbəyi, passionarlıq (onun fazaları), mümkündür.
ətraf mühit (landşaft, iqlim dəyişmələri),
etnoslararası münasibətlər (komplimen-
tasiya), etnosun strukturu (subetnos, etnos,
superetnos) və s. kimi kifayət qədər
mücərrəd, dolayı və mübahisəli məsələlər
üzərində baş sındırılır. Nəticə etibarilə,
təfərrüat mətləbi “unutdurmış” olur.

Mətləb isə bundan ibarətdir ki, insan
cəmiyyətinin, o cümlədən də xalqların
(etnosların) tarixi təbii artma-çoxalma,
genişlənmə-yayılmaya əsaslanan dife-
rensiasiya tarixidir. Və ana etnosun bölün-
məsi üçün ən mühüm şərt-səbəblər sıra-
sına üç mühüm amil daxildir: 1) coğrafi-
iqtisadi, 2) siyasi və 3) mədəni.

Və fikrimizcə, bu şərt-səbəblər nəzərə
alınmadan heç bir ikinci və ya üçüncü-
dərəcəli amil, heç bir təhtəlşüur passio-
narlıq etnos yarada bilməz. Roman, ger-