Page 152 - "Xəzər"

NİZAMİ CӘFӘROV

LEV QUMİLYOVUN
“PASSİONARLIĞ”I

Etnosşünaslıq və ya beynəlxalq ter-

minlə ifadə etsək, etnologiya yeni forma-

laşmış, hətta demək olar ki, formalaş-

maqda olan elmdir. Və bu elmin yaradı-

cılarından biri – Lev Qumilyov yazır:

“Ona (etnologiyaya – N.C.) tələbat

yalnız XX əsrin ikinci yarısında, etnoqrafik

toplamaların və müşahidələrin bəsit

yığımının elmi, qarşısına problem qoy-

152 mayıb, mənasız kolleksionerliyə çevirəcəyi
təhlükəsinin hədələdiyi aydınlaşanda mey-

Nizami Cəfərov. Lev Qumilyovun “Passionarlığ”ı2016 dana çıxdı. Budur, gözlərimizin önündə
cəmiyyətşünaslıq və etnologiya – ilk ba- hələ cəsarətlə “etnosşünaslıq (etnologiya)”
xışdan eyni bir predmetlə – bəşəriyyətlə, adlandıracağımız elm olmamışdır. Məsə-
ancaq tamamilə müxtəlif aspektlərdən lən, deyək ki, birbaşa xalqları, onların hə-
maraqlanan iki fənn zühur etmişdir. Və yat tərzini, adət-ənənələrini öyrənən et-
bu, qanunauyğunluqdur. Hər bir insan noqrafiya və ya müxtəlif etnosların söz
eyni zamanda həm sosiumun, həm də sənətini araşdırmaqla onların dünyagö-
etnosun üzvüdür. Bunlar ikisi heç də eyni rüşünü, mənəviyyatını bərpa etməyə
çalışan folklorşünaslıq belə nə ayrı-
şey deyil”.
Әlbəttə, insan cəmiyyəti ən azı inersiya ayrılıqda etnoslar, nə də, ümumiyyətlə,

və ya təhtəlşüur şəkildə özünü dərk et- etnos barədə aydın (və mükəmməl elmi)

məyə, yaxud özü barədə təsəvvür for- təsəvvür yaratmamış, Lev Qumilyovun

malaşdırmağa başlayandan (xüsusilə dediyi kimi, kolleksionerlik işi görməklə

özünü zahiri əlamətlərlə, məsələn, xarici kifayətlənmişdir. Yaxud “xalqın dili onun

görünüş, vərdişlər sistemi, dil və s. ruhu, xalqın ruhu isə onun dilidir” deyən

baxımından özünə oxşamayanlarla dilçi-mütəfəkkir Vilhelm Humboltdan bir

müqayisə etməyə məcbur olandan) etnik neçə on il sonra müasir dilçiliyin banisi

xarakterli müəyyən məlumatlara yiyə- Ferdinand de Sössür sübut etmişdir ki,

lənmiş, bəşəriyyətin inkişafı, etnik əlaqələrin dil şərti işarələr sistemidir ki, bu da V.Hum-

intensivləşməsilə həmin məlumatlar daha boldtun məşhur fikrini, mahiyyət etibarilə,

da zənginləşmişdir, müxtəlif elmlərin tə- elmi məzmundan məhrum etmişdir.

kamülü (və diferensiasiyası) isə etnos Lakin etiraf etmək lazımdır ki, müxtəlif

anlayışına ən müxtəlif tərəflərdən baxışlar elm sahələrinə mənsub mütəxəssislərin

mozaikası yaratmışdır. Lakin bütün bunlar etnos barədəki ən müxtəlif xarakterli mü-