Page 246 - 2017-4

ildən sonra kiminsə həvəsi olsa və bu tipli və misal üçün, siz baxın, tənqidçi kimi

müsahibələri oxusa, yəqin, fikirləşəcək ki, hələ sovet dönəmində formalaşmış Vila-

deyəsən, cəmiyyət bir az xəstəhal olub. yət Quliyev, yaxud İsa Həbibbəyli, Niza-

Bu yazıda mən tez-tez tənqidin elmi- məddin Şəmsizadə, yaxud Şirindil Alışa-

nəzəri hazırlığı məsələsinə toxunuram, nov, o zaman lap cavan olan Nizami Cə-

ancaq bu gün tənqid üçün mühüm cəhət- fərov kimi qələm sahiblərimizin yazdıqla-

lərdən biri də onun fədailiyi, zəhmətkeşli- rını 25–30 il bundan əvvəl yazdıqları ilə
yidir (tənqidlə bağlı zəhmətkeş deyən ki- müqayisə edin – əsaslı bir fərqi görəcək-
mi, ilk olaraq bizim hörmətli tənqidçimiz siniz və bu fərq yalnız təcrübənin gətirdi-
Vaqif Yusifli yadıma düşür!), çünki həm yi inkişafın göstəricisi deyil, eyni zaman-
bədii (çox zaman da qeyri-bədii) təsərrü- da “Söz azadlığı”nın gətirdiyi nəzəri-es-
fat, həm də ədəbi prosesdə saf-çürük tetik çərçivəsizliyin, sərbəstliyin ifadəsi-
ediləcək yazı-pozu kəmiyyət etibarilə o dir.
Ancaq ümumilikdə bu azadlıq tənqidi-
qədər çoxdur ki, bunları oxuyub, ədəbi
mücadilənin öhdəsindən gəlmək böyük mizə nə verib? Çağdaş ədəbi prosesimiz
zəhmətkeşlik, fədailik tələb edir. Bu yer- “Söz azadlığı” sınağından çıxa bilibmi?
Bu sualların cavabı, artıq, deyəsən, özümü
246 də mən Tehran Əlişanoğlunun hər dəfə təkrar edirəm, təəssüf ki, tənqidimizin xey-
2017 böyük əzab-əziyyət və fədakarlıqla (mən rinə deyil. “Söz azadlığı” tənqidimizə hələ
bunun şahidiyəm) meydana çıxartdığı ki, bu azadlığa layiq bir bədii-fəlsəfi də-
“Tənqid.Net” jurnalını xüsusi qeyd etmək rinlik və nəzəri-estetik miqyas gətirmə-
istəyirəm, çünki jurnalın indiyə kimi nəşr yib.
olunmuş nömrələri bir küll halında “Söz
azadlığı” dövrü tənqidimizin özünəməx- Mən uzun zaman tənqidin tədqiqi ilə
sus mini-ensiklopediyasıdır. məşğul olmuşam və deməliyəm ki, bəli,
ədəbi prosesin simasını tənqid müəyyən
Sovet dövrü ədəbi-elmi cameədə böyük edir, ancaq tənqidçi heç vaxt ədəbi pro-

elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib? nüfuza malik olan “Voprosı literaturı” jur- sesin sevimlisi olmayıb, çünki bədiiyyatın
nalı nəşr olunurdu (həcmi və tirajı xeyli tənqidçi ilə dil tapmağı elə də asan mə-
azalmış bu jurnal indi də – hələ ki! – nəş- sələ deyil və bu, tarixən belə olub. Anek-
rini davam etdirir) və 80-ci illərdə o jurna- dotvarı bir əhvalat yadıma düşür: Alek-
lın müəlliflərindən biri olduğum üçün ora- sandr Dümadan məşhur bir tənqidçini
dakı redaksiyanın işi ilə yaxından tanış dəfn etmək üçün beş frank istəyirlər. Düma
idim. Jurnalın redaksiya işçilərinin də, fəx- on frank verərək deyir: “Alın bu on frankı,
ri yox, işgüzar redaksiya üzvlərinin də ço- iki tənqidçi dəfn edin”. Bu, əlbəttə, zara-
xu Rusiyanın tanınmış tənqidçi-ədəbiy- fatdır, ancaq hər halda, yazıçının (incimiş
yatşünasları idi və “Voprosı literaturı” on- yazıçının!) tənqidçiyə gözəl münasibəti-

ların müştərək gərgin əməklərinin bəhrə- nin ifadəsi deyil və nəinki yazıçının, tən-

si idi. “Tənqid.Net”i isə Tehran müəllim qid edilən tənqidçinin də öz həmkarına

tək hazırlayırdı və deməliyəm ki, milli ədə- münasibəti, bəzən dözümsüz olur, hətta

biyyatımız və tənqidimiz, eləcə də ədəbi indi dəbdə olan bir sözlə desək, stress

ənənələrimiz kontekstində bu nəşr məhz keçirir, həmin mənəvi sarsıntı içində tələ-

“Söz azadlığı” dövrünün yaxşı bir faktıdır. sik elə bir cavab yazır ki, “özünümüdafiə”

“Söz azadlığı” dövrünün başqa nümu- naməsi tənqid edilən yazısından da aşa-

nəvi uğurları barədə də danışmaq olardı ğı səviyyədə olur.