Page 244 - 2017-4

yukturadan istifadə olunmaqla müxtəlif zövqü”nün ifadəsi olduğu üçün, elə ona,

formalarda mövcud idi. Bu xəstəlik 80-ci yəni “kütlə zövqü”nə eskort-xidmət gös-

ilin ikinci yarısı, 90-cı ilin əvvəllərində si- tərir, professional tənqid isə öz sözünü

yasi-ictimai kataklizmin problemləri için- demir.

də göründü, yəni mənfi əhəmiyyətini itir- Tənqid Balzakın madam de La Şan-

mədi, sonrakı illərdə isə nisbi (qısamüddət- teri kimi dərdini içinə salıb, yalnız adda-

li!) sakitlik yaransa da, yenidən yavaş-ya- budda comərdliklə məşğul ola bilməz,

vaş baş qaldırmağa, bu dəfə də “Söz çünki tənqiddə xeyriyyəçiliyin təbiəti baş-

azadlığı”ndan bəhrələnməyə başladı. qadır, o, ədəbi kəsirlərə, əngəllərə, yəni

Bu xəstəlik yalnız bizim ədəbi prose- ədəbi prosesin ümumi mənzərəsini sol-

sin hadisəsi deyil. Baxın, V.Artamonov ğunlaşdıran cəhətlərə qarşı mübarizə tə-

uzun illərin məşhur rus tənqidçisi Andrey ləb edir.

Turkov ilə söhbətində deyir: “Tənqidçi hə- Tənqidimizdə qəribə bir proses baş

mişə sözün həqiqi mənasında tənqidçi qaldırıb – janr öz simasını itirir. Dörd-beş

olmur, bəzən bir-biri ilə atışan qüvvələrin çap vərəqi həcmində bir əsər roman adı

əlində silaha, ya da təbliğatın alətinə çev- ilə çap olunur və tənqidimizin də bu əsə-

244 rilir”. Turkov isə bu fikrə münasibət bildi- rə münasibəti romana münasibəti ifadə
rərkən: “Allaha şükür ki, bunlar məndən edir, buna görə də çox zaman uğursuzlu-

2017 yan keçib”, – deməklə canını qurtarır. (“Li- ğa düçar olur. Bəzən də müəllif yox, elə

teraturnaya qazeta”, 22 iyun 2016.) tənqidin özü nəyə görəsə (?!) belə əsərin

Məsələ bir tənqidçinin, iki tənqidçinin roman olduğunu ədəbi prosesin boynuna

“məndən yan keçib”ində deyil, məsələ bi- qoymaq istəyir, ancaq buna nail ola bil-

zim tənqidimiz üçün də əyləc rolu oyna- mir, çünki müddəalarının bünövrəsi yan-

yan və ümumi nəzəri-estetik keyfiyyəti lışdır və həmin müddəalar özünü doğrult-

aşağı salan bir kəsirdədir, ancaq bu və mur.

elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib? buna bənzər “kəsirləri” kim açıb göstər- Məlum məsələdir ki, bədii-estetik “po-

məlidir, kim bu cür “kəsirlərə” qarşı ədəbi vest” anlayışı bizə rus ictimai fikrindən

mücadiləyə qalxmalıdır? Aydın məsələ- keçib və ən başlıcası, Azərbaycan nəsrin-

dir: tənqidin özü! Başqa bir yer, başqa bir də janrlaşıb (yalnız elə İsa Hüseynovun

ümidgah yoxdur ki, orda kömək axtara- povestlərini yada salaq), ədəbiyyatımızın

san. xəritəsində genişmiqyaslı bir yer əldə edib.

Tənqidçi Barxatov isə elə həmin “Li- İndi biz bu janrı nəsrimizin nəzəri təsnifa-

teraturnaya qazeta”nın səhifələrində: “Tən- tından çıxarmaqla nə qazanırıq?

qid? Hanı o tənqid?” – deyə soraqlaşır və Xarici klassikaya nəzər salaq: çağdaş

yazır ki, “tənqid indi sadəcə eskort-xid- Azərbaycan ədəbiyyatının və tənqidinin

mətə çevrilib”. (4–10 mart 2015.) Tənqi- yeni yaranmış meyarları ilə yanaşsaq,

din “eskort-xidmətə çevrilməsi” də yeni onda, misal üçün Sveyqin, yaxud da Meri-

hadisə deyil, ancaq sovet dönəmində bu menin, yaxud da başqa bir yazıçının iri-

hadisə ikili xarakter daşıyırdı: tənqid həm həcmli hər novellası bir romandır – görün,

hakim ideolojinin eskort-xidmətinə çevri- bu yazıçıların neçə romanı olur? Hamıya

lirdi, həm də ayrı-ayrı yazıçıların. Bizdə aydın olan bir həqiqəti bəyəm bir daha

isə tənqid adı ilə ədəbi prosesə həmlə təkrar etməyə ehtiyac var ki, məsələ janr-

edən yazılar artıq dediyim həmin “kütlə da yox, əsərdədir? Bəyəm dörd-beş çap