Page 245 - 2017-4
P. 245
rəqi həcmində bir əsəri roman kimi təq- man Rüstəm və Rəsul Rzayla eyni sıraya 245
dim etmək (və tərifləmək) onun əhəmiy- qoymayaq. Ədəbiyyat olduqca sərt bir 2017
yətini, bədii siqlətini artıracaq? məfhumdur, onun bədii-estetik meyarla-
rına sentimentallıqla yanaşıb güzəştə get- elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
Tənqidimiz üçün nisbətən təzə bir mək olmaz və əslində, bu, heç mümkün
problemə də toxunmaq istəyirəm: “Söz də deyil, geci-tezi var, zaman hər bir qə-
azadlığı” Azərbaycan ədəbiyyatşünaslı- ləm sahibinin yerini dəqiq müəyyənləşdi-
ğında yeni bir sahə – mühacirşünaslıq rir.
yaratdı və tənqid də bunu ədəbi prosesin
predmetinə çevirə bildi. Bizim mühaci- “Söz azadlığı” dövründə müsahibələ-
rətşünaslığımız barədə düşünəndə bə- rin ədəbi prosesdə aktiv iştirakında təəc-
zən pessimist notlar meydana çıxır ki, cüblü bir şey yoxdur – müsahibəni apa-
misal üçün, yalnız elə rus mühacir ədə- ran da istədiyi sualı verə bilir (və verir),
biyyatında üç Nobel mükafatçısı var, bi- müsahibə verən də heç nəyi gizlətmədən
zim mühacir ədəbiyyatımızda kim və nə və heç nədən çəkinmədən bu sualları ca-
var? vablandıra bilər, ancaq müsahibələr, çox
zaman da səviyyəsiz müsahibələr ədəbi
Əlbəttə, bu, metodoloji baxımdan yan- prosesin simasını müəyyənləşdirməyə
lış bir təfəkkür tərzidir və hərgah belə başlayanda – bu, pis, hətta çox pisdir.
meyarlarla yanaşsaq, yalnız mühacir ədə-
biyyatına deyil, ümumiyyətlə, ədəbiyyata Müsahibəni nəzərdən keçirirsən və
münasibətimiz belə olsa, onda, bir halda dərhal hiss edirsən ki, müsahibə apara-
ki, Servantes, Rable, Tolstoy var, bizim nın müraciət etdiyi yazıçının əsərlərindən
nasirlərin özlərinin və tənqidin də onlar- xəbəri yoxdur – bəzən müsahibə götürən
dan yazmağının mənası nədir? Şekspir bunu heç gizlətmir də. Ya da müsahibə
olan yerdə… – davam etməyək və kökün- verənin primitiv fikirləri, ədəbiyyat haq-
dən səhv olan bu sualları yarımçıq kəsək qında bəsit düşüncələri, sənətə ibtidai
– hər bir xalqın ədəbiyyatı (və ümumiy- münasibəti, özünü heç vəchlə doğrultma-
yətlə, sənəti!) onun tarixinin, taleyinin və yan iddiaları və s. ilə rastlaşırıq.
dilinin kontekstində qiymətlidir.
Yaradıcılıq, ədəbiyyat, ümumiyyətlə,
Mən Nikpur Cabbarlının doktorluq dis- sənət haqqında söhbət, həyata münasi-
sertasiyası ilə bağlı bu barədə ayrıca yaz- bət haqqında düşüncələr qalır bir tərəf-
mışam (“525-ci qəzet”, 10 iyul 2017) və də, umu-küsü, arağı nə qədər içmək, ba-
söhbəti uzatmaq istəmirəm, elə bilirəm yağı “ilk məhəbbət”, gizli, ya da tamam
ki, məsələ aydındır, ədəbi mühacirətşü- aşkar obıvatel intriqası söhbətləri başla-
naslığımızın yaranması son illərin əla- yır, yəni müsahibə – öz-özlüyündə ma-
mətdar hadisəsidir, ancaq bir şərtlə: his- raqlı və lazımlı bir janr – ədəbi prosesə
sə qapılmayaq, tədqiqat və təqdimatları- obıvatel əhvali-ruhiyyəsi aşılayır. Araq iç-
mızda vətənpərvərlik emosiyaları bədii- məyi ictimailəşdirmək obıvatel reytinqini,
estetik dəyərləri üstələməsin, yəni, misal yəqin ki, çoxaldır, ancaq ədəbiyyatın təxi-
üçün, hansı bir mühacir şairimizsə qürbət- rəsalınmaz problemləri, fərdi yaradıcılıq
də vətən həsrəti çəkdiyinə, bir insan kimi psixologiyası, eləcə də, dediyim kimi, hə-
taleyinin acılığına görə sənətkarlıq dərə- yata, varlığa münasibət bu operativ janr-
cəsinin fərqinə varmadan, onu Mikayıl dan kənarda qalır. Sonra da kütlə ədəbi
Müşfiq, yaxud da Səməd Vurğunla, Süley- zövqünün kütləşməsindən danışırıq… Əlli
dim etmək (və tərifləmək) onun əhəmiy- qoymayaq. Ədəbiyyat olduqca sərt bir 2017
yətini, bədii siqlətini artıracaq? məfhumdur, onun bədii-estetik meyarla-
rına sentimentallıqla yanaşıb güzəştə get- elçin. Söz azadlığı tənqidimizə nə verib?
Tənqidimiz üçün nisbətən təzə bir mək olmaz və əslində, bu, heç mümkün
problemə də toxunmaq istəyirəm: “Söz də deyil, geci-tezi var, zaman hər bir qə-
azadlığı” Azərbaycan ədəbiyyatşünaslı- ləm sahibinin yerini dəqiq müəyyənləşdi-
ğında yeni bir sahə – mühacirşünaslıq rir.
yaratdı və tənqid də bunu ədəbi prosesin
predmetinə çevirə bildi. Bizim mühaci- “Söz azadlığı” dövründə müsahibələ-
rətşünaslığımız barədə düşünəndə bə- rin ədəbi prosesdə aktiv iştirakında təəc-
zən pessimist notlar meydana çıxır ki, cüblü bir şey yoxdur – müsahibəni apa-
misal üçün, yalnız elə rus mühacir ədə- ran da istədiyi sualı verə bilir (və verir),
biyyatında üç Nobel mükafatçısı var, bi- müsahibə verən də heç nəyi gizlətmədən
zim mühacir ədəbiyyatımızda kim və nə və heç nədən çəkinmədən bu sualları ca-
var? vablandıra bilər, ancaq müsahibələr, çox
zaman da səviyyəsiz müsahibələr ədəbi
Əlbəttə, bu, metodoloji baxımdan yan- prosesin simasını müəyyənləşdirməyə
lış bir təfəkkür tərzidir və hərgah belə başlayanda – bu, pis, hətta çox pisdir.
meyarlarla yanaşsaq, yalnız mühacir ədə-
biyyatına deyil, ümumiyyətlə, ədəbiyyata Müsahibəni nəzərdən keçirirsən və
münasibətimiz belə olsa, onda, bir halda dərhal hiss edirsən ki, müsahibə apara-
ki, Servantes, Rable, Tolstoy var, bizim nın müraciət etdiyi yazıçının əsərlərindən
nasirlərin özlərinin və tənqidin də onlar- xəbəri yoxdur – bəzən müsahibə götürən
dan yazmağının mənası nədir? Şekspir bunu heç gizlətmir də. Ya da müsahibə
olan yerdə… – davam etməyək və kökün- verənin primitiv fikirləri, ədəbiyyat haq-
dən səhv olan bu sualları yarımçıq kəsək qında bəsit düşüncələri, sənətə ibtidai
– hər bir xalqın ədəbiyyatı (və ümumiy- münasibəti, özünü heç vəchlə doğrultma-
yətlə, sənəti!) onun tarixinin, taleyinin və yan iddiaları və s. ilə rastlaşırıq.
dilinin kontekstində qiymətlidir.
Yaradıcılıq, ədəbiyyat, ümumiyyətlə,
Mən Nikpur Cabbarlının doktorluq dis- sənət haqqında söhbət, həyata münasi-
sertasiyası ilə bağlı bu barədə ayrıca yaz- bət haqqında düşüncələr qalır bir tərəf-
mışam (“525-ci qəzet”, 10 iyul 2017) və də, umu-küsü, arağı nə qədər içmək, ba-
söhbəti uzatmaq istəmirəm, elə bilirəm yağı “ilk məhəbbət”, gizli, ya da tamam
ki, məsələ aydındır, ədəbi mühacirətşü- aşkar obıvatel intriqası söhbətləri başla-
naslığımızın yaranması son illərin əla- yır, yəni müsahibə – öz-özlüyündə ma-
mətdar hadisəsidir, ancaq bir şərtlə: his- raqlı və lazımlı bir janr – ədəbi prosesə
sə qapılmayaq, tədqiqat və təqdimatları- obıvatel əhvali-ruhiyyəsi aşılayır. Araq iç-
mızda vətənpərvərlik emosiyaları bədii- məyi ictimailəşdirmək obıvatel reytinqini,
estetik dəyərləri üstələməsin, yəni, misal yəqin ki, çoxaldır, ancaq ədəbiyyatın təxi-
üçün, hansı bir mühacir şairimizsə qürbət- rəsalınmaz problemləri, fərdi yaradıcılıq
də vətən həsrəti çəkdiyinə, bir insan kimi psixologiyası, eləcə də, dediyim kimi, hə-
taleyinin acılığına görə sənətkarlıq dərə- yata, varlığa münasibət bu operativ janr-
cəsinin fərqinə varmadan, onu Mikayıl dan kənarda qalır. Sonra da kütlə ədəbi
Müşfiq, yaxud da Səməd Vurğunla, Süley- zövqünün kütləşməsindən danışırıq… Əlli
