Page 137 - "Xəzər"
P. 137
rәt olan iki yüz nәfәrlik tәzә konvoy bilәr. Pristav Prjetslavski ilә Şamil arasında
lap әvvәldәn mübahisә yaranmışdı. Qafqaz-
yaradır. Bu aulların sakinlәri ruslara da qulluq etmiş pristav bir salnamәçi-mol-
ladan әrәb dilindә “Üç imam haqda” әlyazma
nәhayәtsiz nifrәtlәri ilә seçilirdilәr. almışdı. “Üç imam” deyәndә Qazi Molla,
Hәmzәt bәy vә Şamil nәzәrdә tutulur. Sonra
Şamil digәr dinlәrә dә dözümlülük polkovnik bu әlyazmanı nәşr etmәk üçün
rus dilinә çevirәrәk әslini yox, tәrcümәsini
nümayiş etdirirdi. Mәsәlәn, rus hökumәti Şamilә tәqdim edir ki, yazıdakı mәqamları
öz әliylә tәsdiq elәsin. Şamil yazının orijinalını
tәrәfindәn dini tәqiblәrә mәruz qalaraq görmәdiyindәn vә rus dilindә oxumağı
bacarmadığından Prjetslavskinin tәrcümәsini
Şamilin yanına, dağlara qaçan raskolniklәrә imzalamaqdan imtina edir. Bax, әsirlikdә
olan İmamla pristavın arasında baş vermiş,
icazә vermişdi ki, öz dini ayinlәrini icra o qәdәr dә әhәmiyyәtli olmayan ilk narazılıq
bundan ibarәt olub. Amma pristav Prjets-
etmәk üçün xüsusi ibadәt evlәri tiksinlәr vә lavskinin Şamillә düşmәnçilik aparmasının
әsl sәbәbi bu deyildi. Düşmәnçilik, general
daxmalarını harda ürәklәri istәyirsә, orda Şamilin dediklәrinә әsaslansaq, tamam
başqa sәbәbdәn yaranmışdı.
da qursunlar. Şamil bu adamlardan hәtta
1863-cü ildә Polşa qiyamı yatırılandan
torpaq vergisi belә tutmurdu. General sonra, bu qiyamın günahkarları üzәrindә
mәhkәmә qurulmuşdu. Polkovnik Prjetslavski
Mәhәmmәd Şәfinin dediyinә görә, onun Şamillә çox tez-tez hәmin qiyam barәdә
danışır vә Litvadakı polyakların Muravyovun,
atası hәtta öz tabeliyindә olan dağlı Varşavadakı hәmvәtәnlәrinin isә qraf Berqin
tapşırığı ilә olmazın işgәncәlәrә mәruz
qәbilәlәrindәki bütün qulları azad etmәk qalmasını çox tünd boyalarla tәsvir edirdi.
Vә söhbәt әsnasında Şamili inandırmağa
istәyirdi. Hәmin qәbilәlәrin naiblәri vә bәylәri çalışırdı ki, bütün bu qәddarlıqlardan im-
perator tamamilә xәbәrsizdir vә bәdbәxt
bu xәbәri eşidәn kimi Şamilin Vedenodakı polyakların başına gәtirilәnlәri çara çatdıraraq
onları bağışlanmasını xahiş etsә, elә im-
iqamәtgahına gәlәrәk xәbәrdarlıq etmişdilәr peratorun özünә böyük xidmәt göstәrmiş 137
olar… 2015
ki, fikrindәn daşınmasa, Rusiya tәbәәliyini
Polşa qiyamı ilә qәtiyyәn maraqlanmayan
qәbul edәcәklәr. Tәbii ki, bu tәbәәlik qәbul Şamil, pristavın dediklәrini ciddi qәbul
etmәyәrәk, onları adi söhbәt sayır. Lakin
olunacağı tәqdirdә, Rusiyanın bütün qay- günlәrin birindә polkovnik Prjetslavski yenә
dә hәmin qiyamdan söhbәt salıb, Şamili
da-qanunu, o cümlәdәn, tәhkimçilik hüququ hazırladıqdan sonra, qәflәtәn cibindәn
hökmdarın adına ünvanlanmış bir mәktub
qüvvәyә minәcәkdi… çıxarır, İmamın qarşısına qoyur vә
imzalamasını xahiş edir…
Bir xәbәr dә son dәrәcә maraq kәsb
edir.
Kaluqada Runovskidәn sonra Şamilin
pristavı olmuş polkovnik Prjetslavskinin
tәxribatı, az qalmışdı, İmamın Vyatkaya
sürgünü ilә nәticәlәnsin. İmamla pristav
arasındakı toqquşma, vaxtında heç kimә
mәlum olmamışdı. Şamil hәtta öz düşmәn-
lәrini belә, heç kimә satmamışdı. Bu İvan Zaxaryin. Şeyx Şamil
hadisәnin üstündәn otuz yeddi il ötdüyünü
nәzәrә alaraq mәnә belә gәlir ki, onların
arasındakı toqquşma, daha doğrusu, Şamillә
pristavın qarşılıqlı nifrәtinin köklәri barәdә
mәlumat vermәk olar. Bu nifrәtin hәqiqi
sәbәblәri haqqında mәnә general
Mәhәmmәd Şәfi danışdı. Onun danışdıqları,
eyni zamanda, polkovnik Prjetslavskinin
1877-ci ildә “Russkaya starina”nın
sәhifәlәrindә dәrc olunmuş
“Gündәliklәr”indәki bәzi qeyri-dәqiq vә
hәtta uydurma mәqamlara aydınlıq gәtirә
lap әvvәldәn mübahisә yaranmışdı. Qafqaz-
yaradır. Bu aulların sakinlәri ruslara da qulluq etmiş pristav bir salnamәçi-mol-
ladan әrәb dilindә “Üç imam haqda” әlyazma
nәhayәtsiz nifrәtlәri ilә seçilirdilәr. almışdı. “Üç imam” deyәndә Qazi Molla,
Hәmzәt bәy vә Şamil nәzәrdә tutulur. Sonra
Şamil digәr dinlәrә dә dözümlülük polkovnik bu әlyazmanı nәşr etmәk üçün
rus dilinә çevirәrәk әslini yox, tәrcümәsini
nümayiş etdirirdi. Mәsәlәn, rus hökumәti Şamilә tәqdim edir ki, yazıdakı mәqamları
öz әliylә tәsdiq elәsin. Şamil yazının orijinalını
tәrәfindәn dini tәqiblәrә mәruz qalaraq görmәdiyindәn vә rus dilindә oxumağı
bacarmadığından Prjetslavskinin tәrcümәsini
Şamilin yanına, dağlara qaçan raskolniklәrә imzalamaqdan imtina edir. Bax, әsirlikdә
olan İmamla pristavın arasında baş vermiş,
icazә vermişdi ki, öz dini ayinlәrini icra o qәdәr dә әhәmiyyәtli olmayan ilk narazılıq
bundan ibarәt olub. Amma pristav Prjets-
etmәk üçün xüsusi ibadәt evlәri tiksinlәr vә lavskinin Şamillә düşmәnçilik aparmasının
әsl sәbәbi bu deyildi. Düşmәnçilik, general
daxmalarını harda ürәklәri istәyirsә, orda Şamilin dediklәrinә әsaslansaq, tamam
başqa sәbәbdәn yaranmışdı.
da qursunlar. Şamil bu adamlardan hәtta
1863-cü ildә Polşa qiyamı yatırılandan
torpaq vergisi belә tutmurdu. General sonra, bu qiyamın günahkarları üzәrindә
mәhkәmә qurulmuşdu. Polkovnik Prjetslavski
Mәhәmmәd Şәfinin dediyinә görә, onun Şamillә çox tez-tez hәmin qiyam barәdә
danışır vә Litvadakı polyakların Muravyovun,
atası hәtta öz tabeliyindә olan dağlı Varşavadakı hәmvәtәnlәrinin isә qraf Berqin
tapşırığı ilә olmazın işgәncәlәrә mәruz
qәbilәlәrindәki bütün qulları azad etmәk qalmasını çox tünd boyalarla tәsvir edirdi.
Vә söhbәt әsnasında Şamili inandırmağa
istәyirdi. Hәmin qәbilәlәrin naiblәri vә bәylәri çalışırdı ki, bütün bu qәddarlıqlardan im-
perator tamamilә xәbәrsizdir vә bәdbәxt
bu xәbәri eşidәn kimi Şamilin Vedenodakı polyakların başına gәtirilәnlәri çara çatdıraraq
onları bağışlanmasını xahiş etsә, elә im-
iqamәtgahına gәlәrәk xәbәrdarlıq etmişdilәr peratorun özünә böyük xidmәt göstәrmiş 137
olar… 2015
ki, fikrindәn daşınmasa, Rusiya tәbәәliyini
Polşa qiyamı ilә qәtiyyәn maraqlanmayan
qәbul edәcәklәr. Tәbii ki, bu tәbәәlik qәbul Şamil, pristavın dediklәrini ciddi qәbul
etmәyәrәk, onları adi söhbәt sayır. Lakin
olunacağı tәqdirdә, Rusiyanın bütün qay- günlәrin birindә polkovnik Prjetslavski yenә
dә hәmin qiyamdan söhbәt salıb, Şamili
da-qanunu, o cümlәdәn, tәhkimçilik hüququ hazırladıqdan sonra, qәflәtәn cibindәn
hökmdarın adına ünvanlanmış bir mәktub
qüvvәyә minәcәkdi… çıxarır, İmamın qarşısına qoyur vә
imzalamasını xahiş edir…
Bir xәbәr dә son dәrәcә maraq kәsb
edir.
Kaluqada Runovskidәn sonra Şamilin
pristavı olmuş polkovnik Prjetslavskinin
tәxribatı, az qalmışdı, İmamın Vyatkaya
sürgünü ilә nәticәlәnsin. İmamla pristav
arasındakı toqquşma, vaxtında heç kimә
mәlum olmamışdı. Şamil hәtta öz düşmәn-
lәrini belә, heç kimә satmamışdı. Bu İvan Zaxaryin. Şeyx Şamil
hadisәnin üstündәn otuz yeddi il ötdüyünü
nәzәrә alaraq mәnә belә gәlir ki, onların
arasındakı toqquşma, daha doğrusu, Şamillә
pristavın qarşılıqlı nifrәtinin köklәri barәdә
mәlumat vermәk olar. Bu nifrәtin hәqiqi
sәbәblәri haqqında mәnә general
Mәhәmmәd Şәfi danışdı. Onun danışdıqları,
eyni zamanda, polkovnik Prjetslavskinin
1877-ci ildә “Russkaya starina”nın
sәhifәlәrindә dәrc olunmuş
“Gündәliklәr”indәki bәzi qeyri-dәqiq vә
hәtta uydurma mәqamlara aydınlıq gәtirә
