Page 10 - "Xəzər"

estetik düşüncә, әlbәttә ki, eyni mәnanın vә Tәnqidçilәr yazıçıların gәlәcәyi öncәdәn

dәyәrin daşıyıcısı deyil. Ədәbiyyat, daha çox demәk qabiliyyәtinә heyran qaldıqlarını

“incәsәnәt incәsәnәt üçündür” prinsipini dәfәlәrlә qeyd ediblәr. Əslindә, әdәbiyyatın

әsaslandıran estetik düşüncәyә dayaqlanır. insan davranışlarını tәcrübәdәn keçirmәsinin
Estetik düşüncәnin yaratdığı tәәssürat etik öncәgörmә ilә bir o qәdәr dә әlaqәsi yoxdur,
olanlara nisbәtdә daha uzun müddәt davam çünki insan davranışları xüsusi vә mәhdud
edir. Yunan şәhәrlәrindә vә Avropa mәnada keçmişә, indiyә vә gәlәcәyә
feodallarında olan etik düşüncәni artıq әsaslanır.
unutmuş olsaq da, Homerin әsәrlәrinin vә
orta әsr dastanlarının qәdrini bilmәk hәlә ki, Tәxәyyülün dәfәlәrlә oynanılan
gec deyil. “İncәsәnәt incәsәnәt üçündür” şahmatdan başqa bir şey olmadığını bizlәrә
prinsipi, öz-özlüyündә, olduqca çәtin bir öyrәdәn donkixotlar, otellolar vә donxuanlar
şeydir vә hәr an öz hәqiqi mәnasının tәhrif olub.

olunması tәhlükәsi altındadır. Azadlığı mütlәq şәkildә qәbul edәn

Bәdii әsәr yalnız insanın, müәllifin etik müәllif dәyişkәn, zәif xarakterli, tez tәsir

düşüncәsini qәbul edir. Aydındır ki, hәr hansı altına düşәn insan ola bilmәz. Şübhәsiz ki,

bir insan vә ya әn ağıllı müәllif belә, hәr bizә mәcburәn qәbul elәtdirmәk istәdiklәri

10 zaman düzgün, әsaslı düşünmәk qabiliy- bütün tarixi vә sosial amillәrә baxmayaraq,
yәtinә malik deyil. Hәr bir insan düşün- bunu yenidәn xatırlatmağa dәyәr: bәdii әsәr
2015 cәsizlik, ağılsızlıq tәhlükәsi altındadır. Bu sırf müәllifin estetik vә etik düşüncәsinin
zaman azadlıq onlar üçün kifayәt qәdәr
qarışıq mәna kәsb edir ki, bu ad altında mәhsuludur. Bu isә onu әhatә edәn
dәhşәtli sәhvlәr etmәk belә mümkündür. cәmiyyәtdәn törәyir. İnsan vә cәmiyyәt
Müәllif hәm etik, hәm dә estetik cәhәtdәn arasında olan bu әlaqә, insanın fәrd kimi
düzgün seçim etmәlidir. Çünki yalnız bu özünә vә eyni zamanda cәmiyyәtә tabe

halda bәdii әsәr mәqbul mәna daşıyıcısı ola olması paradoksunu әks etdirir.
İnsan tәfәkkürü tanrıları öz xәyalında
Kamilo Xose Sela. Tәxәyyülün tәrәnnümü bilәr. Zamanın dәbinә uyub bәdii әsәr

yaratmağa çalışan yazıçı heç bir uğur әldә canlandırmaq qabiliyyәtinә malikdir. Dinlәrin

edә bilmәz. Hәqiqi әdәbiyyat yaratmaq insanlar tәrәfindәn yaradılması da bunun әn

istәyәn yazıçı dövrün dәbinә aldanmamalıdır. bariz nümunәsidir. İnsan tәxәyyülü faydalı

Azadlıq axtarışı yolunda, müәllifin әdәbi zәmin yarada, әdәbiyyat vasitәsilә öz

tәxәyyülü mәhz bәdii materialın daxili elastik- tәxәyyülünün mәhsulunu ortaya qoya bilәr.

liyinin ona verdiyi xüsusi üstünlüyә malik olur. Hәtta bu yolla belә insanı öz yolundan
Bu zaman o, fantaziya ambisiyaları, çıxartmaq vә bir qulun şüuraltında közәrәn
yeniliklәri, gözlәnilmәzliklәri mәhdudlaşdıra azadlıq eşqini mәhv etmәk mümkün olmazdı.
bilәcәk heç bir göstәrişә, әmrә tabe olmur. Qula itaәt etmәyi vә ölәnә qәdәr әzab
Yalnız fantaziya vә tәxәyyül utopiya çәkmәyi әmr etmәk olar, amma onu
bayrağını dalğalandırır. Tәxәyyül utopiyaya sevmәyә vә ya öz dәrin düşüncәlәrini
heç bir mәhdudiyyәt qoymur. dәyişmәyә mәcbur etmәk olmaz.

Ədәbiyyat isә sadәcә utopik düşüncә Qürur hissi ilә bildirmәk istәyirәm ki, bәdii
üçün şәrait yaratmır, hәmçinin insan tәxәyyül bütün dövrlәrdә vә bütün hallarda,
davranışlarını sınaqdan keçirәn tәcrübә

laboratoriyası rolunu oynayır. Ədәbiyyatın azadlığa aparan yolda necә irәlilәmәk lazım

eksperimental laboratoriya rolu elmi olduğunu insanlara öyrәdәn әn mühüm

fantastikanın sayәsindә dәfәlәrlә vurğulanıb. vasitәdir...