Page 8 - "Xəzər"

tәrәfi dә var. Kratilin tutduğu mövqe insanlar sahәlәrә dә qarışırlar, hәr şeyә müdaxilә

arasında tarixәn qәrarlaşmış tәbii dilә, Ger- edirlәr. Deyәrdim ki, bu tәbәqәnin hәr bir

mogenin fәrziyyәsi isә ondan fәrqli olaraq, üzvü öz vәzifәsini yerinә yetirmәk әvәzinә,

tarixi vә psixoloji әnәnәlәrdәn kәnar vә onlara aid olmayan başqa rolları oynamağı

mәqsәdli surәtdә yaradılan süni dilә uyğun üstün tutur.

gәlir. Bu günün özündә Lüdviq Vitgenşteynin Son hәlledici faktor, nә cәmiyyәt, nә

“Mәntiqi-fәlsәfi traktat” әsәri Germogenin yazıçılar, nә dә diliçilik institutlarıdır. Bu, mәhz

tutduğu mövqeyin әn bariz nümunәsidir. Bu dövlәtdir – hәr şeyi müәyyәnlәşdirәn,

mәnada, düşünürәm ki, tәbii vә süni dildәn mәhdudiyyәtlәr qoyan vә bununla

danışmağın yeri var. nizamsızlıq, çaşqınlıq, xaos yaradaraq,

Aydındır ki, mәn dә Horatsi kimi, birincini, müxtәlif yollarla bu mәsәlәyә öz tәsirini

yәni heç bir texniki vә qoruyucu göstәrәn dövlәt.

mәhdudiyyәtlәri olmayan yazmaq vә Cәmiyyәt, yazıçılar, dilçilәr barәdә heç

yaşamaq dilini nәzәrdә tuturam. kim öz fikrini bildirmәk istәmir. Dil isә öz axarı

Ümumiyyәtlә, bütün fenomenoloqlar, ilә yox, mәhz onun üzәrindә hökmranlıq

elәcә Maks Şeler dә, dil haqqında edәn aşkar qüvvәlәr tәrәfindәn müәyyәn

danışarkәn tәbii dilә, yәni Kratilin tutduğu edilmiş yolla irәlilәyir.

8 mövqeyә istinad edirlәr. Alman linqvisti vә İnsanlar intuitiv vә şüuraltı yox,

filosofu Karl Büler dilin 3 funksiyasını (ifadә, düşünülmüş vә şüurlu şәkildә, lakin yanlış

2015 müraciәt vә tәsvir) qeyd edәrәk, tәbii dili zamanlarda vә yanlış yollarla özlәrindәn

nәzәrdә tuturdu. sözlәr icad edirlәr. Bәzi yazıçılar da dilin

Demәyә ehtiyac yoxdur ki, süni dil (Ger- düzgün istifadәsinә vararaq mahiyyәtinә

mogen) öz süniliyini qәbul edir, halbuki tәbii tamamilә yad olan formalar işlәdirlәr. Dilçilik

dil (Kratil) öz ruhuna yad olan, ona xas ol- institutları ilә bağlı mәsәlә isә, iki ox әtrafında

mayan qaydalar tәtbiq edildikdә zәiflәyir, fırlanır: onların mühafizәkarlığa meyilli olması

qüvvәsini itirir. vә buna görә tәnqid hәdәfinә çevrilmәk

Kamilo Xose Sela. Tәxәyyülün tәrәnnümü Dilin insanlar tәrәfindәn yarandığını qorxusu.

qәtiyyәtlә qәbul etmәk risklidir. Xeyr, insanlar Zaman ötdükcә, süni dilin tәbii dil

dili yaratmır, onu müәyyәn edir, nizama üzәrindә fәallaşan eroziya prosesi dirini

salırlar. Belә deyә bilәrik ki, onlar predmetlәrә öldürmәk, tәbii olanı sünilәşdirmәk kimi

tәqribi adlar verir, hәmçinin, adları dәyişdirir, tәhlükәlәr yaradır. Bu tәhlükәlәr hәm uydur-

saxtalaşdırır vә hibridlәşdirirlәr. Əgәr insanlar malar, hәm әlavәlәr, hәm dә vaxtsız

kәnar öhdәliklәri öz üzәrlәrinә götürmә- dirilmәlәr vә ya canlanmalar yolu ilә irәlilәyir.

sәydilәr, onda bu mәsәlәnin izahı, Dillәri mühasirәyә alanların tәkrar

mәqamında vә dәrhal baş tutardı. Amma hücumları qarşısında yenilmәyә, tәslim

hәqiqәt göz qabağındadır vә bunu dәyişmәk olmağa sövq edәn çox xırda siyasi sәbәblәr

nә mәnim, nә dә bir başqasının әlindәdir. dә özünü biruzә verir. Düşünürәm, bütün

Dil, tәbii dil, yaxud Ferdinand de Sos- bunlar qeyri-müәyyәn bir gәlәcәkdә baş

sürün dilçilik tәlimi cәmiyyәtdә yaranır vә tutsa belә, heç bir nәticә vermәyәcәk. Purist

yazıçılar tәrәfindәn müәyyәnlәşir, tәsdiq әnәnәlәrә әsaslanmaq niyyәtim yoxdur,

edilir, әksәr hallarda dilçilik institutları amma ilk növbәdә yazıçılara, onların

tәrәfindәn tәnzimlәnir, nizama salınır vә ardınca dilçilik institutlarına, hәtta dövlәtә

yönәldilir. Cәmiyyәt, yazıçılar vә dilçilik xәbәrdarlıq etmәk istәrdim ki, bütün bu

institutları öz üzәrinә düşәn vәzifәlәri heç dә nizamsızlığa, çaşqınlığa son qoysunlar. İki,

hәr zaman yerinә yetirmirlәr vә çox vaxt digәr ya üç dilin bir-birinә qarışması prosesi bizim