Page 198 - "Xəzər"
P. 198
terdamlı Erazmus. Axmaqlığın tərifihamısını az qala bir vaxtlar Niobanın12 bu məxluqun tam təsvirini verə bilmədiyi
başına gələnlər gözləyirdi. Mənsə az qa- “ximera”larını16 bitirirlər: “Bir insan başı-
la bir dəfə Kanidiyanın və Saqananın ge- na əgər bir rəssam...” və s. Ancaq bunlar
cə sirlərinin şahidi olmuş əncir ağacı Pri- kimdənsə nitqin giriş hissəsinin təmkinli,
apos kimi gülməkdən gəbərəcəkdim.13 mümkün qədər səs-küysüz olmağını eşi-
Bu, heç də təəccüblü deyil: məgər ellin diblər. Ona görə də girişi heç kimin başa
Demosfenes və ya latın Sisero nə vaxtsa düşməyəcəyi düşüncəsi ilə elə başlayır-
bu cür başlanğıclar ediblərmi? Onlar mət- lar ki, hətta özləri də səslərini eşitmirlər.
ləbdən çox uzaq olan girişləri yararsız Həmçinin həyəcan oyatmaqdan ötrü bə-
sayırdılar: hətta təbiətdən dərs alan do- zən nidalardan da istifadə etmək lazım
nuzotaranlar da sözə bu tərzdə başlamır- olduğunu öyrəniblər. Ona görə də adi bir
lar. Ancaq bu alimlər əmindirlər ki, öz pre- səslə danışdıqları yerdə, hətta buna heç
ambulalarını izhar edərkən, giriş mətnin bir ehtiyac olmasa belə, birdən dəli kimi
mənasından nə qədər uzaq olsa, bir o qıy çəkərək şivən qoparırlar. Düşünürsən
qədər çox ritorik gücü olar. Ona görə də ki, bağırmaqdan başqa, əlindən heç nə
dinləyicinin heyrətlə öz-özünə: “Görəsən, gəlməyən bu adama, yəqin ki, ellebor17
198 bu dəfə hara gedib çıxacaq?” – pıçılda- gərəkdi. Bundan əlavə, yenə nitq söylə-
masını gözləyirlər. Nitqin üçüncü hissə- yərkən onu tədricən canlandırmaq lazım
2017 sində İncildən tələsik və sözarası kiçicik olduğunu haradansa eşidiblər, bu səbəb-
bir parça nəql edilir, halbuki söhbət yalnız dən də əvvəldəki bir-iki kəlməni yaxşı-
ondan getməli idi. Dördüncüdə ilahiyyat- pis, abırlı şəkildə söylədikdən sonra bir-
çı yeni bir maska taxaraq, yerə, göyə ai- dən-birə, hətta ən gərəksiz şeylərə toxu-
diyyəti olmayan başqa bir problemi orta- nulsa da, boğazlarını cırmağa başlayır
ya atır. Guya natiqlik sənətinin qanunları və nəfəsləri kəsilənə qədər buna səy
bunu tələb edirmiş. Elə təmtəraqlı ilahiy- göstərirlər. Onların hamısı ritorların gülüş
yatçılıq da məhz bu məqamda başlayır. barəsində nəsə dediklərini əzbərlədikləri-
Böyük, hissiyatlı, həssasdan da həssas, nə görə özləri də müəyyən zarafatlar et-
müqəddəs, təkzibedilməz doktorların məyə başlayırlar. Özü də, lütfkar Afrodi-
möhtəşəm titulları dinləyicilərin qulaqları- te, elə zərif, elə münasib zarafatlar edir-
na dolur. Daha sonra böyük və kiçik sillo- lər ki, eşitsəydin, sanki lirada çalan eşşə-
gizmləri, nəticələri, xülasələri, boş-boş yə qulaq asdığını güman edərdin. Bəzən
mühakimələri və sxolastik cəfəngiyyat- sancmaq istəsələr də, yaralamaqdan da-
dan da mənasız olan şeyləri cahil güru- ha çox, qıdıqlayırlar. Әməlli-başlı yaltaq-
hun önünə səpələyirlər. Nəhayət, ən lanmağı bacarmadıqları üçün onu səmi-
yüksək sənətkarlıq tələb olunan beşinci miyyət kimi göstərməyə çalışırlar. Nəha-
hissə qalır. Bu məqamda sizə hansısa yət, bütün bunlardan sonra bu adamların
“Tarixi aynadan” və ya “Roma rəşadətlə- küçə naqqallarından – halbuki onlardan
ri”ndən14 iqtibas edilmiş axmaq və kobud da aşağıdırlar – dərs aldıqlarına and iç-
bir hekayəti təqdim edərək, onu alleqorik, mək istəyirsən. Nə olursa-olsun, onlar elə
tropolojik və anaqogikcəsinə şərh etdik- oxşardılar ki, ritorikalarını bir-birlərindən
lərini düşünürəm.15 Bununla da onlar, çırpışdırdıqlarına heç kim şübhə etmir.
hətta Horatsiusun öz məşhur misraları ilə Ancaq, sözsüz ki, mənim kifayət qədər
başına gələnlər gözləyirdi. Mənsə az qa- “ximera”larını16 bitirirlər: “Bir insan başı-
la bir dəfə Kanidiyanın və Saqananın ge- na əgər bir rəssam...” və s. Ancaq bunlar
cə sirlərinin şahidi olmuş əncir ağacı Pri- kimdənsə nitqin giriş hissəsinin təmkinli,
apos kimi gülməkdən gəbərəcəkdim.13 mümkün qədər səs-küysüz olmağını eşi-
Bu, heç də təəccüblü deyil: məgər ellin diblər. Ona görə də girişi heç kimin başa
Demosfenes və ya latın Sisero nə vaxtsa düşməyəcəyi düşüncəsi ilə elə başlayır-
bu cür başlanğıclar ediblərmi? Onlar mət- lar ki, hətta özləri də səslərini eşitmirlər.
ləbdən çox uzaq olan girişləri yararsız Həmçinin həyəcan oyatmaqdan ötrü bə-
sayırdılar: hətta təbiətdən dərs alan do- zən nidalardan da istifadə etmək lazım
nuzotaranlar da sözə bu tərzdə başlamır- olduğunu öyrəniblər. Ona görə də adi bir
lar. Ancaq bu alimlər əmindirlər ki, öz pre- səslə danışdıqları yerdə, hətta buna heç
ambulalarını izhar edərkən, giriş mətnin bir ehtiyac olmasa belə, birdən dəli kimi
mənasından nə qədər uzaq olsa, bir o qıy çəkərək şivən qoparırlar. Düşünürsən
qədər çox ritorik gücü olar. Ona görə də ki, bağırmaqdan başqa, əlindən heç nə
dinləyicinin heyrətlə öz-özünə: “Görəsən, gəlməyən bu adama, yəqin ki, ellebor17
198 bu dəfə hara gedib çıxacaq?” – pıçılda- gərəkdi. Bundan əlavə, yenə nitq söylə-
masını gözləyirlər. Nitqin üçüncü hissə- yərkən onu tədricən canlandırmaq lazım
2017 sində İncildən tələsik və sözarası kiçicik olduğunu haradansa eşidiblər, bu səbəb-
bir parça nəql edilir, halbuki söhbət yalnız dən də əvvəldəki bir-iki kəlməni yaxşı-
ondan getməli idi. Dördüncüdə ilahiyyat- pis, abırlı şəkildə söylədikdən sonra bir-
çı yeni bir maska taxaraq, yerə, göyə ai- dən-birə, hətta ən gərəksiz şeylərə toxu-
diyyəti olmayan başqa bir problemi orta- nulsa da, boğazlarını cırmağa başlayır
ya atır. Guya natiqlik sənətinin qanunları və nəfəsləri kəsilənə qədər buna səy
bunu tələb edirmiş. Elə təmtəraqlı ilahiy- göstərirlər. Onların hamısı ritorların gülüş
yatçılıq da məhz bu məqamda başlayır. barəsində nəsə dediklərini əzbərlədikləri-
Böyük, hissiyatlı, həssasdan da həssas, nə görə özləri də müəyyən zarafatlar et-
müqəddəs, təkzibedilməz doktorların məyə başlayırlar. Özü də, lütfkar Afrodi-
möhtəşəm titulları dinləyicilərin qulaqları- te, elə zərif, elə münasib zarafatlar edir-
na dolur. Daha sonra böyük və kiçik sillo- lər ki, eşitsəydin, sanki lirada çalan eşşə-
gizmləri, nəticələri, xülasələri, boş-boş yə qulaq asdığını güman edərdin. Bəzən
mühakimələri və sxolastik cəfəngiyyat- sancmaq istəsələr də, yaralamaqdan da-
dan da mənasız olan şeyləri cahil güru- ha çox, qıdıqlayırlar. Әməlli-başlı yaltaq-
hun önünə səpələyirlər. Nəhayət, ən lanmağı bacarmadıqları üçün onu səmi-
yüksək sənətkarlıq tələb olunan beşinci miyyət kimi göstərməyə çalışırlar. Nəha-
hissə qalır. Bu məqamda sizə hansısa yət, bütün bunlardan sonra bu adamların
“Tarixi aynadan” və ya “Roma rəşadətlə- küçə naqqallarından – halbuki onlardan
ri”ndən14 iqtibas edilmiş axmaq və kobud da aşağıdırlar – dərs aldıqlarına and iç-
bir hekayəti təqdim edərək, onu alleqorik, mək istəyirsən. Nə olursa-olsun, onlar elə
tropolojik və anaqogikcəsinə şərh etdik- oxşardılar ki, ritorikalarını bir-birlərindən
lərini düşünürəm.15 Bununla da onlar, çırpışdırdıqlarına heç kim şübhə etmir.
hətta Horatsiusun öz məşhur misraları ilə Ancaq, sözsüz ki, mənim kifayət qədər
