Page 144 - "Xəzər" 4/2016
P. 144
Xeyir də, şər də ölür, yaxud görünüşünü hərəkət etməyin vacib olduğu anı seçə
dəyişir. bilməməyimizdən (kvietizmin qədim
– Bu həqiqət hamıya bəllidir ki, biri günahı) asılıdır, hamımız xeyir işləri, görə
üçün şər olan bir şey başqası üçün xeyir biləcəyimizdən xeyli az gördüyümüzü
ola bilər; lakin, bəlkə də, haqlı olan bu gözəl dərk edirik. Nə qədər sarsaq olsaq
deyimi tarixi perspektivdə nəzərdən da, elə sadə vəziyyətlər var ki, xeyir iş
keçirsək, buradan qətiyyən bircə addım tutmaq üçün hansı yolla getməli olduğumuz
atılıb nəzəriyyəyə keçə bilərik ehtimalının aşkar bəlli olur, amma yenə də həmin
yaranmadığını görərik. Sanki bir hərəkətə yoldan yayınırıq; nə qədər eqoist olsaq
yol verərkən, fərd öz üzərindən bütün da, elə situasiyalar olur ki, bizdən heç bir
mənəvi öhdəlikləri atmaq azadlığına fədakarlıq tələb etmir, amma buna rəğmən,
malikdir: bu, tamam yalan, səhv qənaətə o yolla getmirik.
gəlməyə səbəb olar: guya “hərəkət – Son iki min beş yüz ildə hər bir dahi
baxımından həqiqət olan bir şey həmin mütəfəkkir, müqəddəs insan, yaradıcı şəxs
hərəkəti edən insanın nöqteyi-nəzərindən nəcibliyin və xeyir əməllərin şəksiz dəyərini
də həqiqətdir”. İnsan son nəticədə xeyir ədalətli cəmiyyətin ilkin şərti kimi ya
144 bir əməli özünün və yaşadığı cəmiyyətin birbaşa, ya dolayısı ilə tərənnüm edib.
xeyrinə etməlidir – xeyir xeyir xətrinə, elə- Onların fikrinə görə, xeyir əməlin həm
2016 cə xeyir əməl etmək xətrinə olmamalıdır. ictimai, həm bioloji dəyəri danılmazdır.
Әgər xeyir axırda şərin içində, şər isə Adam qeyri-ixtiyari olaraq, özünə sual
xeyirin içində əriyirsə, nəticədə bəşəriyyətin edir ki, yoxsa dahilər yanılır? Yoxsa
deyil, materiyanın qorunması təmin olunur. əksəriyyət təşkil edən adi, öləri adamlar
– Bizim nəyin xeyir, nəyin şər olması zahirən səhv, lakin daha dərin baxanda,
barədə yürütdüyümüz bütün mülahizələr əsl həqiqət olan bir şeyi çox yaxşı başa
həm mütləq, həm təkamül nöqteyi- düşürlər: ümumiyyətlə götürəndə, xeyir
nəzərindən mənasızdır. Lakin biz sanki əməl etməkdənsə, heç nə etməmək daha
bir hakimik – istər-istəməz hökm verməliyik. yaxşıdır?!
Bizim vəzifəmiz budur – hökm vermək, – Mənim əqidəmə görə, bu qəribə və
xeyirlə şər arasında seçim etmək. Әgər irrasional apatiyanın günahı dinin
bundan imtina ediriksə, daha adam deyilik doğurduğu belə bir mifdən irəli gəlir; guya
və özümüzün ilkin halına dönürük – ma- biz xeyir iş tutanda, həzz alırıq, əgər
teriyaya çevrilirik; lakin bu, ən pis halların Axirət dünyası varsa, onda bu həzz də
Con Faulz. Aristos ən pisində belə, bizim ən pisimiz qulluq- əbədi olur və bunun nəticəsində xeyir iş
da durmağa hazır olan on kiloqramlarla tutan şəxs bəd əməl törədən şəxsdən
molekuldan daha yaxşıyıq. qat-qat xoşbəxtdir. Bizi əhatə edən dünya
bunun, həqiqətən, bir mif olduğuna saysız-
Niyə xeyir əməl bu qədər qıtdır? hesabsız dəlillər gətirir: hər yanda həyatda
düzgün yaşayanlar şər əməl törədənlərdən
– Hətta bütün səbəbləri nəzərə alsaq, daha pis dolanırlar, xeyir əməllər isə
xeyir əməlləri daha gec-gec etməyimizin başdan-ayağa dərd, əzab gətirir. Eynən
səbəbi, görünür, mümkün yollardan hər şeyin hərəkətverici qüvvəsinin nə
hansının daha yaxşı olduğunu, yaxud olduğunu axtardığı kimi, insan burada da
dəyişir. bilməməyimizdən (kvietizmin qədim
– Bu həqiqət hamıya bəllidir ki, biri günahı) asılıdır, hamımız xeyir işləri, görə
üçün şər olan bir şey başqası üçün xeyir biləcəyimizdən xeyli az gördüyümüzü
ola bilər; lakin, bəlkə də, haqlı olan bu gözəl dərk edirik. Nə qədər sarsaq olsaq
deyimi tarixi perspektivdə nəzərdən da, elə sadə vəziyyətlər var ki, xeyir iş
keçirsək, buradan qətiyyən bircə addım tutmaq üçün hansı yolla getməli olduğumuz
atılıb nəzəriyyəyə keçə bilərik ehtimalının aşkar bəlli olur, amma yenə də həmin
yaranmadığını görərik. Sanki bir hərəkətə yoldan yayınırıq; nə qədər eqoist olsaq
yol verərkən, fərd öz üzərindən bütün da, elə situasiyalar olur ki, bizdən heç bir
mənəvi öhdəlikləri atmaq azadlığına fədakarlıq tələb etmir, amma buna rəğmən,
malikdir: bu, tamam yalan, səhv qənaətə o yolla getmirik.
gəlməyə səbəb olar: guya “hərəkət – Son iki min beş yüz ildə hər bir dahi
baxımından həqiqət olan bir şey həmin mütəfəkkir, müqəddəs insan, yaradıcı şəxs
hərəkəti edən insanın nöqteyi-nəzərindən nəcibliyin və xeyir əməllərin şəksiz dəyərini
də həqiqətdir”. İnsan son nəticədə xeyir ədalətli cəmiyyətin ilkin şərti kimi ya
144 bir əməli özünün və yaşadığı cəmiyyətin birbaşa, ya dolayısı ilə tərənnüm edib.
xeyrinə etməlidir – xeyir xeyir xətrinə, elə- Onların fikrinə görə, xeyir əməlin həm
2016 cə xeyir əməl etmək xətrinə olmamalıdır. ictimai, həm bioloji dəyəri danılmazdır.
Әgər xeyir axırda şərin içində, şər isə Adam qeyri-ixtiyari olaraq, özünə sual
xeyirin içində əriyirsə, nəticədə bəşəriyyətin edir ki, yoxsa dahilər yanılır? Yoxsa
deyil, materiyanın qorunması təmin olunur. əksəriyyət təşkil edən adi, öləri adamlar
– Bizim nəyin xeyir, nəyin şər olması zahirən səhv, lakin daha dərin baxanda,
barədə yürütdüyümüz bütün mülahizələr əsl həqiqət olan bir şeyi çox yaxşı başa
həm mütləq, həm təkamül nöqteyi- düşürlər: ümumiyyətlə götürəndə, xeyir
nəzərindən mənasızdır. Lakin biz sanki əməl etməkdənsə, heç nə etməmək daha
bir hakimik – istər-istəməz hökm verməliyik. yaxşıdır?!
Bizim vəzifəmiz budur – hökm vermək, – Mənim əqidəmə görə, bu qəribə və
xeyirlə şər arasında seçim etmək. Әgər irrasional apatiyanın günahı dinin
bundan imtina ediriksə, daha adam deyilik doğurduğu belə bir mifdən irəli gəlir; guya
və özümüzün ilkin halına dönürük – ma- biz xeyir iş tutanda, həzz alırıq, əgər
teriyaya çevrilirik; lakin bu, ən pis halların Axirət dünyası varsa, onda bu həzz də
Con Faulz. Aristos ən pisində belə, bizim ən pisimiz qulluq- əbədi olur və bunun nəticəsində xeyir iş
da durmağa hazır olan on kiloqramlarla tutan şəxs bəd əməl törədən şəxsdən
molekuldan daha yaxşıyıq. qat-qat xoşbəxtdir. Bizi əhatə edən dünya
bunun, həqiqətən, bir mif olduğuna saysız-
Niyə xeyir əməl bu qədər qıtdır? hesabsız dəlillər gətirir: hər yanda həyatda
düzgün yaşayanlar şər əməl törədənlərdən
– Hətta bütün səbəbləri nəzərə alsaq, daha pis dolanırlar, xeyir əməllər isə
xeyir əməlləri daha gec-gec etməyimizin başdan-ayağa dərd, əzab gətirir. Eynən
səbəbi, görünür, mümkün yollardan hər şeyin hərəkətverici qüvvəsinin nə
hansının daha yaxşı olduğunu, yaxud olduğunu axtardığı kimi, insan burada da
