Page 231 - "Xəzər" 2017
P. 231
rlə mümkündür. Yenə deyirəm, bu, tər- tərcümə prosesində tərcüməçi üçün 231
cüməçinin bacarığından, səbrindən asılı- ən vacib şərt nədir? 2017
dır.
– Tərcümə prosesində ən əsas şərt Nəyisə olduğu kimi ikinci dəfə yaratmaq mümkün deyil
– Tərcümə zamanı müəllifin yazı ma- dil duyumudur. Özü də bu duyum həm
nerasının, texnikasının olduğu kimi sax- söz, həm cümlə, həm də mətn səviyyə-
lanılması nə dərəcədə vacib sayılır? sində olmalıdır. Yəni söz duyumu fikrin, o
da öz növbəsində ideyanın dərkinə gəti-
– Әlbəttə, saxlamaq lazımdır. Ancaq rib çıxarmalıdır. Bədii mətndə sözün mə-
burada bir məsələni qarışdırmaq olmaz. nasının, sadəcə olaraq, başa düşülməsi,
Bir var, dilin üslubu, bir də var, müəllifin hələ onun duyulması demək deyil və
üslubu. Dilin üslubu ümumi səciyyə daşı- uzaqbaşı, informativ səciyyə daşıyacaq,
yır və müxtəlif laylardan ibarət olur. Müəl- böyük hərflə yazılan SÖZ olmayacaq.
lifin üslubu, necə deyərlər, dəstxəti isə Әgər biz bədii mətni SÖZ sənəti hesab
spesifik səciyyəlidir, yəni fərdidir, bu lay- ediriksə, deməli, onu yalnız başa düşmə-
ların «funksionallaşma prosesində»ki se- məli, həm də duymalıyıq. Ancaq gəlin,
çimidir. Təbii ki, bu seçim hər müəllifdə «yazıçılıq istedadı, səriştəsi» ilə «bədii
müxtəlif olur: eləsi var, təhkiyəsi ekspres- təxəyyülü» qarışdırmayaq, çünki bədii tə-
siv-dinamikdir, cümlələri qısadır, aydın- xəyyül sahiblərinin hamısı yazıçı olmur.
dır, ancaq üslubi fiqurlarla zəngindir, elə- Düzdür, çox prinsipləri tərcümənin «qızıl
si də var, necə deyərlər, ləngərlidir, bir qaydaları»na aid etmək olar, ancaq de-
cümləsi, az qala yarım səhifə olur, obraz- yərdim ki, bu iki amil bədii tərcümə sənə-
lılıq üslubi fiqurlarla deyil, müxtəlif vasitə- tinin qoşa qanadlarıdır, yəni «qızıl qayda-
lərlə, məsələn, ritm, arxitektonika və sair lar» içində ən yüksək əyarlılarıdır. Niyə
ilə yaradılır. Məsələn, alman ədəbiyyatını son vaxtlar tərcümə təsərrüfatımız haqda
götürsək, iyirmi altı yaşında həyatını itir- şikayətlər eşidirik? Ona görə ki, bu pro-
miş Volfqanq Borxert, sanki tez öləcəyini sesə yanaşma tərzimiz əksər hallarda
bilirmiş kimi, yazmağa tələsmiş, fikrini da- «söz – duyum – çevirmə» formulunda
ha çox elliptik cümlələrlə ifadə etmiş, Kaf- deyil, «söz – çevirmə» səviyyəsindədir.
ka həyatın daha çox boz üzünü qabartdı- Әlbəttə, son illərdə tərcümə sənətinə mey-
ğı üçün onun müəmmalarını «protokol- lin artması, üstəlik də, bu işlə məşğul
laşdırmış», Hesse özünün fəlsəfi, psixo- olanların çoxunun gənc olması yalnız al-
analitik ümumiləşdirmələrinin gözünə ob- qışa layiqdir və bu sahədəki xaosa bax-
razlı ifadə tərzi qatmışdır və sair və ilaxır. mayaraq, xeyli irəliləyiş də var. Ancaq
Şübhəsiz ki, bunlar Azərbaycan dilində mənə elə gəlir, artıq bəzi məsələlərdə
də «öz dillərində» danışdırılmalıdır. Bu, o çox ehtiyatlı olmağın vaxtı çatıb. Məsə-
deməkdir ki, tərcümə mətnində müəllifin lən, düşünürəm ki, son illərdə «orijinala
üslubu olmalıdır, onu çevirənin yox. sadiqlik», «tərcümə – tərcümə olunmuş
mətn kimi oxunmalıdır», «müəllif və ya
– Bir az da tərcümə üçün vacib mətn üslubuna uyğunluq», «dəqiqlik» prin-
olan amillərdən, necə deyərlər, onun sipi əsas götürülərək, dilimizdə xaric səs-
«qızıl qaydaları»ndan danışaq. Sizcə, lənən deyim tərzlərindən istifadə olunur
cüməçinin bacarığından, səbrindən asılı- ən vacib şərt nədir? 2017
dır.
– Tərcümə prosesində ən əsas şərt Nəyisə olduğu kimi ikinci dəfə yaratmaq mümkün deyil
– Tərcümə zamanı müəllifin yazı ma- dil duyumudur. Özü də bu duyum həm
nerasının, texnikasının olduğu kimi sax- söz, həm cümlə, həm də mətn səviyyə-
lanılması nə dərəcədə vacib sayılır? sində olmalıdır. Yəni söz duyumu fikrin, o
da öz növbəsində ideyanın dərkinə gəti-
– Әlbəttə, saxlamaq lazımdır. Ancaq rib çıxarmalıdır. Bədii mətndə sözün mə-
burada bir məsələni qarışdırmaq olmaz. nasının, sadəcə olaraq, başa düşülməsi,
Bir var, dilin üslubu, bir də var, müəllifin hələ onun duyulması demək deyil və
üslubu. Dilin üslubu ümumi səciyyə daşı- uzaqbaşı, informativ səciyyə daşıyacaq,
yır və müxtəlif laylardan ibarət olur. Müəl- böyük hərflə yazılan SÖZ olmayacaq.
lifin üslubu, necə deyərlər, dəstxəti isə Әgər biz bədii mətni SÖZ sənəti hesab
spesifik səciyyəlidir, yəni fərdidir, bu lay- ediriksə, deməli, onu yalnız başa düşmə-
ların «funksionallaşma prosesində»ki se- məli, həm də duymalıyıq. Ancaq gəlin,
çimidir. Təbii ki, bu seçim hər müəllifdə «yazıçılıq istedadı, səriştəsi» ilə «bədii
müxtəlif olur: eləsi var, təhkiyəsi ekspres- təxəyyülü» qarışdırmayaq, çünki bədii tə-
siv-dinamikdir, cümlələri qısadır, aydın- xəyyül sahiblərinin hamısı yazıçı olmur.
dır, ancaq üslubi fiqurlarla zəngindir, elə- Düzdür, çox prinsipləri tərcümənin «qızıl
si də var, necə deyərlər, ləngərlidir, bir qaydaları»na aid etmək olar, ancaq de-
cümləsi, az qala yarım səhifə olur, obraz- yərdim ki, bu iki amil bədii tərcümə sənə-
lılıq üslubi fiqurlarla deyil, müxtəlif vasitə- tinin qoşa qanadlarıdır, yəni «qızıl qayda-
lərlə, məsələn, ritm, arxitektonika və sair lar» içində ən yüksək əyarlılarıdır. Niyə
ilə yaradılır. Məsələn, alman ədəbiyyatını son vaxtlar tərcümə təsərrüfatımız haqda
götürsək, iyirmi altı yaşında həyatını itir- şikayətlər eşidirik? Ona görə ki, bu pro-
miş Volfqanq Borxert, sanki tez öləcəyini sesə yanaşma tərzimiz əksər hallarda
bilirmiş kimi, yazmağa tələsmiş, fikrini da- «söz – duyum – çevirmə» formulunda
ha çox elliptik cümlələrlə ifadə etmiş, Kaf- deyil, «söz – çevirmə» səviyyəsindədir.
ka həyatın daha çox boz üzünü qabartdı- Әlbəttə, son illərdə tərcümə sənətinə mey-
ğı üçün onun müəmmalarını «protokol- lin artması, üstəlik də, bu işlə məşğul
laşdırmış», Hesse özünün fəlsəfi, psixo- olanların çoxunun gənc olması yalnız al-
analitik ümumiləşdirmələrinin gözünə ob- qışa layiqdir və bu sahədəki xaosa bax-
razlı ifadə tərzi qatmışdır və sair və ilaxır. mayaraq, xeyli irəliləyiş də var. Ancaq
Şübhəsiz ki, bunlar Azərbaycan dilində mənə elə gəlir, artıq bəzi məsələlərdə
də «öz dillərində» danışdırılmalıdır. Bu, o çox ehtiyatlı olmağın vaxtı çatıb. Məsə-
deməkdir ki, tərcümə mətnində müəllifin lən, düşünürəm ki, son illərdə «orijinala
üslubu olmalıdır, onu çevirənin yox. sadiqlik», «tərcümə – tərcümə olunmuş
mətn kimi oxunmalıdır», «müəllif və ya
– Bir az da tərcümə üçün vacib mətn üslubuna uyğunluq», «dəqiqlik» prin-
olan amillərdən, necə deyərlər, onun sipi əsas götürülərək, dilimizdə xaric səs-
«qızıl qaydaları»ndan danışaq. Sizcə, lənən deyim tərzlərindən istifadə olunur
